Compensatie voor nadelige gevolgen woonplaatsbeginsel

Gemeenten die extra kosten hebben door bepaalde groepen jeugdigen met verblijf krijgen extra geld om dat te dekken. Dat schrijft demissionair staatsecretaris Maarten van Ooijen (VWS) in reactie op vragen van Eerste Kamerlid Lennart van der Linden (Fractie-Nanninga). De bewindspersoon wil met een specifieke uitkering de nadelige gevolgen van de invoering van het nieuwe woonplaatsbeginsel verzachten.

Het woonplaatsbeginsel in de Jeugdwet moet duidelijk maken welke gemeente verantwoordelijk is voor de jeugdhulp aan een jeugdige. Sinds 1 januari 2022 is de gemeente waar een jongere volgens de Basisregistratie Personen (BRP) woont verantwoordelijk voor jeugdhulp zonder verblijf. Bij jeugdhulp met verblijf ligt dat anders. Daar blijft de gemeente waar de jeugdige vandaan komt verantwoordelijk voor de jeugdige én de kosten.

Onevenredig

Door de aanwezigheid van bepaalde groepen jeugdigen met verblijf worden meerdere gemeenten onevenredig hard geraakt. Het gaat bijvoorbeeld om jongeren die vanuit het buitenland meteen in jeugdverblijf in Nederland zijn geplaatst. Ook jeugdigen die in een moeder-kind-verblijfsinstelling zijn geboren vallen onder deze groep. De betreffende gemeente heeft geen geschiedenis met de jeugdige, maar betaalt wel de jeugdhulpkosten.

‘Administratieve’ verschuiving

Nu gemeenten hun jaarrekeningen afronden komen grote verschillen tussen de voorspelde en daadwerkelijke gevolgen van het woonplaatsbeginsel naar boven. Volgens senator Van der Linden levert deze ‘administratieve’ verschuiving de ene gemeente ‘gigantische voordelen’ op, terwijl andere gemeenten er (financieel) op achteruitgaan. Gemeenten die hierdoor (fors) meer geld overhouden hebben weinig reden tot klagen, wat ten koste gaat van gemeenten die kampen met tekorten.

Compensatie

Om gemeenten tegemoet te komen voor deze ‘onbedoelde financiële effecten’ reserveert Van Ooijen (ChristenUnie) een specifieke uitkering (SPUK). ‘De SPUK zal gemeenten compenseren voor de jaren 2022 en 2023. Deze compensatie kunnen gemeenten in 2024 aanvragen’, schrijft de VWS-bewindspersoon. De exacte voorwaarden worden begin 2024 bekend gemaakt. Indien nodig zal deze vergoeding worden verlengd.

Objectief verdeelmodel

Bij de aanpassing van het woonplaatsbeginsel is gekozen voor een objectief verdeelmodel. Dit moet de verantwoordelijke gemeenten prikkelen om jeugdhulp dichtbij te organiseren. Daarnaast moet dit leiden tot meer aandacht voor preventie. ‘Het kan hierdoor inderdaad voorkomen dat gemeenten meer middelen uitgeven dan de bijdrage uit het Gemeentefonds’, erkent de staatssecretaris. ‘De uitgaven van gemeenten en de uitkomst van het verdeelmodel hoeven niet aan elkaar gelijk te zijn.’ Bij de verdeling van de middelen van het Gemeentefonds wordt globaal rekening gehouden met de kosten die gemeenten moeten maken. ‘Gemeenten hebben echter beleidsvrijheid om hun eigen keuzes te maken’, aldus Van Ooijen.