Utrecht zet versoepeling bijstandsregime voort

Sinds 2021 kent de gemeente Utrecht sneller bijstand toe aan kwetsbare jongeren. Ook krijgt deze doelgroep (tot 27 jaar) de mogelijkheid om iets bij te verdienen. Hiermee wijkt de gemeente al bijna anderhalf jaar af van de Participatiewet. Het college van B en W geeft echter aan hiermee door te gaan ‘tot de wet wordt gewijzigd’. 

Door deze maatregel maken werkzoekende jongvolwassenen direct aanspraak op een bijstandsuitkering. ‘Waar ze voorheen eerst vier weken zelf moesten zoeken naar werk, wordt nu hun aanvraag voor een bijstandsuitkering direct in behandeling genomen’, zo laat de gemeente weten. ‘Daarnaast kunnen de Utrechtse jongeren (net als volwassenen boven de 27 jaar) tot maximaal 246 euro per maand van de inkomsten uit vrijwilligers- of deeltijdwerk behouden naast hun uitkering.’ De Domstad poogt hiermee te voorkomen dat kwetsbare jongeren onnodig diepe schulden opbouwen of buiten beeld raken.

Causaal verband ontbreekt

Dat Utrecht deze werkwijze voortzet komt onder meer door de uitkomsten van een recente evaluatie. Hieruit blijkt dat, ondanks dat de zoektermijn is afgeschaft, er in 2022 ‘geen grotere groep jongeren is ingestroomd met een relatief korte afstand tot de arbeidsmarkt’. Dit ondanks de stijging van het aantal bijstandsaanvragen met ongeveer 15 procent.

Toch is een zekere terughoudendheid geboden. Het is volgens de auteurs van de evaluatie namelijk lastig om met deze cijfers causale verbanden te leggen. ‘Naast het afschaffen van de zoektermijn hebben ook andere factoren (bijv. economische conjunctuur) effect op de bijstandsaanvragen, instroom in de bijstand en uitstroom uit de bijstand.’

Bijstand als laatste redmiddel

Dat neemt niet weg dat zowel de jongeren als de uitvoerende teams van de gemeente Utrecht ‘overwegend positief’ zijn. Het afschaffen van de zoektermijn voorkomt (grotere) schulden bij jongeren en geeft hen minder stress. ‘Voor de overgrote groep jongeren (80-90%) is de bijstand een laatste redmiddel’, stelt de evaluatie. ‘Daarnaast geven de jongeren aan dat ze graag willen werken en het liefst zo snel mogelijk uit de bijstand willen.’  

De Utrechtse wethouder Linda Voortman (Werk en Inkomen) reageert opgetogen: ‘In Utrecht vinden we het belangrijk om op te komen voor jongeren in een kwetsbare positie. We zien dat zij het aanvragen van een bijstandsuitkering echt als laatste redmiddel beschouwen. Ik ben blij dat we met onze werkwijze jongeren niet langer achterstellen ten opzichte van volwassenen en hen op gelijkwaardige manier behandelen.’

Wijziging Participatiewet

Het aanpassen van de zoektermijn en de inkomstenvrijlating, die het voor jongeren in de bijstand mogelijk maakt iets bij te verdienen, zijn twee maatregelen die minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) ook wil doorvoeren. Door meer uit te gaan van vertrouwen hoopt de minister ‘de balans’ in de Participatiewet te herstellen. Naar verwachting treedt een wetswijziging op zijn vroegst op 1 januari 2025 in werking.

Met dit vooruitzicht neemt de gemeente Utrecht echter geen genoegen. ‘Dit maakt dat we nu nog niet weten welke wetswijzigingen in het voorstel van minister Schouten daadwerkelijk in de wet komen. We blijven daarom tot de gewijzigde Participatiewet lobbyen voor een volledige afschaffing van de zoektermijn en toepassing van de inkomstenvrijlating voor jongeren tot 27 jaar.’