Tilburg houdt aanpak bestaanszekerheid tegen het licht

Tilburg verkoos als een van de eerste gemeenten een brede aanpak van bestaanszekerheid. Na vijf jaar ‘maatwerk’, ‘activering’ en ‘nabijheid’ werden de resultaten onderzocht. Conclusie: bewoners zijn vooral op zoek naar rust en stabiliteit.

Nadruk

Tilburg was in 2019 een van de eerste gemeenten in Nederland met een bestaanszekerheidsbeleid. Destijds was het nog niet vanzelfsprekend dat dit begrip breed werd bekeken, vertelt Jetske Zijlstra, senior beleidsadviseur bestaanszekerheid bij de gemeente Tilburg. ‘Inmiddels zie je dat ook bij veel andere gemeenten de nadruk meer komt te liggen op het kijken naar een breder perspectief en niet uitsluitend naar de financiële kant van bestaanszekerheid.’

Levensbreed

De medewerkers bestaanszekerheid van de gemeente Tilburg werken aan vijf pijlers, die ‘levende’ begrippen zijn geworden voor Zijlstra. ‘We willen ten eerste perspectief bieden vanuit vertrouwen, nabijheid en maatwerk. En we werken aan kostenverlaging aan de voorkant, denk aan schoolkosten, sportkosten en een goede zorgverzekering, in plaats van compenserend achteraf.’ Ook preventie en vroegsignalering vormen een pijler, evenals het doorbreken van intergenerationele armoede. De laatste pijler, ondersteuning vanuit minimaregelingen en voorzieningen, gold voorheen als kern van het beleid. ‘Nu ligt daar veel minder de focus op. We richtten ons de afgelopen jaren op levensbrede bestaanszekerheid en daarom ook veel meer op zelfredzaamheid en meedoen naar vermogen,’ aldus Zijlstra.

Stress en onzekerheid

BMC voerde dit jaar een evaluatie uit naar vijf jaar beleid bestaanszekerheid. Een belangrijke conclusie is dat de essentie van het Tilburgse beleid aansluit bij wat nodig is om levensbreed de bestaanszekerheid te vergroten. De intentie mag goed zijn, het inzetten op activeren en het werken aan perspectief is niet voor allen reëel, zo luidt een andere conclusie. Tilburg wil dat mensen eigen regie kunnen hebben op hun inkomen. De weg naar werk wordt daarom volop gestimuleerd. ‘Maar we hebben ook inwoners gesproken die vooral eerst rust en stabiliteit nodig hebben,’ vertelt onderzoekster Wimke Schuurmans, managing consultant bestaanszekerheid bij BMC. ‘Als je niet precies weet wat je kunt verwachten van de ondersteuning en wat je ervoor terug moet doen, geeft dat ook stress en onzekerheid. De behoefte aan rust en stabiliteit hebben we in meerdere gesprekken gehoord en dat hebben we in onze aanbevelingen verwerkt. Wat de gemeente biedt als perspectief vinden mensen niet altijd passend voor hun situatie.’

Moeilijk

‘Mensen met rust laten vinden we wel een beetje moeilijk’, reageert Zijlstra. ‘Met het huidige beleid willen we inwoners duurzaam perspectief bieden om uit de armoede te komen en meer bestaanszekerheid laten ervaren, zodanig dat ze geen ondersteuning meer nodig hebben. Natuurlijk weten we dat dat niet voor iedereen is weggelegd, dat horen we zelf ook als we inwoners spreken. We kijken naar de mogelijkheden en willen dat inwoners mee kunnen doen naar vermogen. Soms is het een prestatie als het lukt om mensen niet verder af te laten glijden, ook dat is kijken naar wat kan. En het kan spannend zijn om aan het werk te gaan. Inwoners weten wat ze hebben en niet wat ze krijgen.’

Onvoorspelbaar

Het verlangen naar zekerheid komt regelmatig terug in de evaluatie, merkte Schuurmans. Ze voerde vele gesprekken met maatschappelijke organisaties en met inwoners die gebruik maken van voorzieningen. Ook liep ze mee met intakes van bijvoorbeeld medewerkers bestaanszekerheid. Ze onderzocht de vraag wat inwoners en maatschappelijke organisaties gemerkt hebben van het gewijzigde beleid van Tilburg. De maatschappelijke organisaties geven aan dat de communicatie begrijpelijker is geworden. ‘Maar inwoners ervaren natuurlijk geen beleid. Ze hebben te maken met medewerkers, formulieren en brieven. En daarin ervaren ze verschil in denken over wat kan en mag, een vorm van willekeur die het onvoorspelbaar maakt. En het zingt snel rond: je moet bij die ene ambtenaar zijn en niet bij die andere.’

Duidelijkheid

‘Dat verschil kan natuurlijk komen doordat de persoonlijke omstandigheden van de inwoners verschillend zijn’, zegt Zijlstra, die de behoefte aan duidelijkheid erkent als het gaat om het inkomen. ‘Ik heb mensen wel eens horen zeggen dat ze liever een laag inkomen willen en duidelijkheid, dan een hoog inkomen met veel onzekerheid. Mensen willen van tevoren duidelijkheid. Dat wisten we al, maar het blijkt ook uit deze evaluatie. Zo willen ze sneller weten of een bijdrage uit de bijzondere bijstand een gift of een lening is, anders durven ze het niet aan te vragen.’ Aan deze concrete wens wordt overigens al gewerkt, nog voor de evaluatie is Tilburg gestart met het verbeterplan ‘Minimaregelingen en voorzieningen’ voor een betere toegang, zowel digitaal als op papier.

Impact

In de evaluatie legde Schuurmans het nieuwe beleid langs het zogeheten behoorlijkheidskader: is het beleid toegankelijk, voorspelbaar en uitvoerbaar? ‘Wij concluderen dat maatwerk niet per definitie voorspelbaar is voor inwoners, zeker als dat komt uit de hand van iemand die ze niet vertrouwen, niet kennen en niet begrijpen of als ze niet weten hoe het werkt. De intentie is goed, maar de impact op inwoners is misschien niet zoals je het bedoeld hebt. Mensen vinden het lastig dat ze vooraf niet weten waar ze aan toe zijn.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 21