Geen schuldenaar meer op straat

Met een huisuitzetting vanwege huurachterstand is snel 10.000 euro gemeentegeld gemoeid en is het leed van de schuldenaar nog niet voorbij. Afspraken tussen gemeenten en woningcorporaties kunnen veel ellende voorkomen. 'Als je de opvang vult met schuldenaars, los je bestaanszekerheidsproblemen op met zorggeld.'

Eigen schuld, dikke bult

'In het Engels heb je twee woorden voor het concept schuld; 'guilt' voor het morele concept en 'debt' voor het financiële concept. In het Nederlands hebben wij voor beide maar één woord. Dit zegt veel over de manier waarop wij in Nederland met schulden en schuldenaars omgaan. Eigen schuld, dikke bult. De manier waarop we over zaken spreken, bepaalt voor een groot deel hoe we erover denken', filosofeert Tweede Kamerlid René Peters (CDA), lid van de Commissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid in zijn Haagse werkkamer. In plaats van die kille, calvinistische notie van schuld, mogen we best wat meer denken in termen van vergiffenis, zegt Peters met een knipoog naar zijn roomse roots. 

De Tweede Kamer nam, met uitzondering van FvD en de PVV, eind vorig jaar een drietal moties van de hand van Peters aan die gemeenten, de drie betrokken ministeries en woningcorporaties oproept tot een actieplan tegen huisuitzettingen bij schulden. De harde cijfers laten zien dat er veel werk aan de winkel is. Ruim drieduizend Nederlanders raakten in 2017 huis en haard kwijt door een huurachterstand. Verergering van schulden, gezondheidsproblemen, stress, psychische klachten en sociaal isolement maken het na een huisuitzetting nog lastiger om uit het dal te klimmen. Ondertussen wordt de kans dat schuldeisers een cent terugzien nihil. Gemeenten draaien op voor de kosten van maatschappelijke opvang, schuldhulpverlening en - in de schrijnende gevallen waarbij er kinderen in het spel zijn - kostbare jeugdzorgtrajecten. Voorkomen is dus beter dan genezen.

'Veel gemeenten hebben daarom al afspraken met woningcorporaties', vervolgt Peters. 'In Oss [waar hij tot 2017 wethouder sociale zaken was, red.] hebben wij afspraken met Brabant Wonen. Die corporatie belt de gemeente als er sprake is van een huurachterstand en dan zet de gemeente hulp in. Daardoor is het aantal huisuitzettingen als gevolg van schulden al flink afgenomen. Zo ken ik door het land verspreid niog tal van voorbeelden. Dat is allemaal leuk en aardig, maar er moet op landelijk niveau voor worden gezorgd dat dergelijke afspraken in alle gemeenten worden gemaakt. Nu hebben drie van de tien gemeenten die nog niet.'

Laatste kans en opvang in eigen huis

Peters heeft een tweeledig alternatief voor ogen. 'Er zou een soort van laatste-kans-curatele door de gemeente in de wet moeten worden verankerd. Op het moment dat een woningcorporatie naar de rechter gaat om iemand uit zijn huis te zetten, zou de rechter die mogelijkheid moeten kunnen bieden. Dat is een drangmaatregel; het is dan niet meer vriendelijk maar beter dan dat iemand met gezin en al op straat komt te staan.' Het hoeft volgens Peters geen dure maatregel te zijn. 'Iemands uitkering wordt op een rekening van de gemeente gestort. Die regelt dat de huur, ziektekosten, gas, water en licht en internet- en telefoonrekening worden betaald. Daarnaast houdt de persoon in kwestie 50 euro leefgeld per week over. Toegegeven, daarmee worden iemands schuldenproblemen niet verholpen, maar je haalt een stressfactor weg waardoor mensen weer ruimte in hun hoofd hebben om zich weer overeind te werken.'

Naast de laatste-kans-curatele wil Peters de maatschappelijke opvang betrekken bij de doelgroep van schuldenaars die het dak boven boven hun hoofd dreigen kwijt te raken. 'Als daar íéts nuttig aan is, dan zijn dat de trajecten. Daarbij worden iemands problemen in kaart gebracht en wordt gewerkt aan een zinvolle dagbesteding. Waarom zou je die trajecten niet bij mensen thuis aanbieden, voordat zij op straat belanden? Dat betekent heel veel minder ellende voor de doelgroep en veel lagere kosten voor de gemeenten. Er gaan nu onnodig bakken aan zorggeld op aan bestaanszekerheidsproblematiek. Pak die problemen nu eens bij de wortel aan, zou ik zeggen. Als je met cliënten in de opvang praat over hun problemen en die vervolgens afpelt, komt de essentie doorgaans neer op een beperkte zelfredzaamheid en geldproblemen.'

Prestatieafspraken

De gemeente Zeist maakte in december ambitieuze prestatieafspraken met woningcorporaties. Doelstelling: in 2019 geen Zeistenaar meer op straat vanwege schulden. 'Ik ben hiermee begonnen toen ik onze cijfers over huisuitzettingen door schulden zag', zegt wethouder Laura Hoogstraten (werk en inkomen, bestaanszekerheid en wonen, GroenLinks). 'Iemand uit zijn huis zetten vanwege schulden is eigenlijk het paard achter de wagen spannen. Diegene belandt vervolgens op straat en wordt misschien zelfs ziek. WWat is dan duurder, de kosten dáárvan of het kwijtschelden van een huurschuld?'

Wie denkt dat schulden in het rijke, deftige Zeist geen probleem zijn, gaat er volgens de wethouder aan voorbij dat er niet enkel villa's in de lommerrijke Utrechtse gemeente staan. Zo is er de wijk Vollenhove, met veel sociale woningbouw en grootstedelijke problematiek. 'Er bevinden zich daar ook een paar ggz-instellingen waarvan de uitgestroomde cliënten regelmatig in de buurt blijven hangen', aldus Hoogstraten. 'Wij hebben daarnaast 174 nationaliteiten in onze gemeente. Die diversiteit is prachtig, maar brengt ook uitdagingen met zich mee.'

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 4 van deze week (inlog)