‘De provincie is er niet alleen voor de ruimte’

Breed gedeeld

Wie denkt aan provincies, denkt aan zaken als woningbouw, natuur en infrastructuur. Thema’s als gezondheid, sociale zekerheid of kansengelijkheid, worden eerder met gemeenten en het rijk geassocieerd. Toch heeft de provincie wel degelijk een rol in het sociaal domein, vindt CDA-gedeputeerde Madeleine van Toorenburg. Volgens haar kunnen provincies gemeenten helpen om nieuwe aanpakken uit te rollen en goed werkende initiatieven op te schalen.

Toen in 2021 het gehele Limburgse college van gedeputeerde staten was opgestapt, werd Van Toorenburg vanuit Brabant ingevlogen om de portefeuille ‘sociale agenda’ over te nemen. Ze woont niet in de provincie, maar heeft wel een speciale band met Limburg. ‘Ik ben verknocht aan Limburg. Mijn ouderlijk huis staat hier, ik heb er lang gewoond.’

Haar voorganger was Robert Housmans, een PVV’er. Toch heeft Van Toorenburg als CDA-politica weinig aan de inhoud van de sociale agenda veranderd, zegt ze. ‘Het interessante aan de sociale agenda is dat het belang ervan gedeeld wordt over het hele politieke spectrum. Als CDA’er heb ik wel mijn eigen klankkleur, maar in feite maakt het voor de uitvoering van de sociale agenda niet uit wat voor college er zit.’

Achterstanden

Limburg is niet de enige provincie met een sociale agenda, geeft Van Toorenburg toe, ‘maar een stevige agenda met tientallen miljoenen, dat is wel uniek’, vindt ze. De afgelopen collegeperiode stak de provincie 20 miljoen euro in de portefeuille.

Het doel van de sociale agenda, waar Limburg al sinds 2015 aan werkt, is om een trendbreuk te forceren in de gezondheid, het welzijn en de participatie van Limburgers. Van Toorenburg: ‘Historisch gezien is er in Limburg veel armoede, bovengemiddeld veel mensen die werkloos zijn, in slechte gezondheid leven en in slechte wijken wonen.’

De provincie, en dan met name het zuidelijke deel, heeft inderdaad te maken met een opstapeling van sociale achterstanden. In vergelijking met de rest van Nederland zijn Limburgers vaker laaggeletterd, vaker arbeidsongeschikt en vaker laag opgeleid. Zuid-Limburgers zijn vaker werkloos en vaker depressief. Ook zijn er in Zuid-Limburg relatief veel vroegtijdig schoolverlaters en kinderen in de jeugdzorg. Zuid-Limburgers leven zelfs vier jaar korter in goede gezondheid dan andere Nederlanders.

Ondersteunend

Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat de provincie taken overneemt van de gemeenten – die de wettelijke verantwoordelijkheid voor het sociaal domein dragen. ‘De provincie is geen bevoegd gezag binnen het sociaal domein, de primaire verantwoordelijkheid ligt bij andere partners, onder andere bij de gemeenten’, valt te lezen in het uitvoeringskader van de sociale agenda. De provincie stelt zich daarom vooral ondersteunend op tegenover gemeenten.

‘In Limburg hebben we eigenlijk geen grote, dragende gemeente met uitstralend beleid’, legt Van Toorenburg uit. ‘Daarom is het belangrijk om als provincie datgene te doen wat gemeenten niet kunnen doen. Wij kunnen bijvoorbeeld aanvullend geld leveren om ontwikkelingskosten van programma’s te dekken. En we kunnen als provincie verbindingen leggen. Als iets goed werkt in één gemeente, kunnen wij het breder uitrollen. We kunnen allerlei partners erbij halen, zoals verzekeraars, werkgevers, GGD’s, onderwijsinstellingen of deskundigen van de universiteit.’

Bewezen effectief

Naar mate de sociale agenda vordert, wordt er ook steeds meer kennis opgedaan, vertelt Van Toorenbrug. ‘In het begin was het vooral: laat duizend bloemen bloeien. We hebben allerlei nieuwe initiatieven ondersteund. Inmiddels richten we ons meer op: welke aanpakken zijn bewezen effectief?’

Dat betekent ook dat sommige interventies afvallen. Van Toorenburg geeft een voorbeeld: ‘We hadden gedacht dat we Limburgers met elkaar konden verbinden via digitale platforms, om ze te helpen uit hun bubbel te komen. Maar dat bleek toch sleuren aan een dood paard. Het kostte zo veel geld en het effect bleef uit. Daar heb ik de stekker uit moeten trekken. Ik heb er met buikpijn afstand van genomen. Maar ook dat hoort erbij: soms moet je iets proberen en concluderen dat het niet werkt.’

Lange adem

In de Limburgse sociale agenda is er speciale aandacht voor de jongste generatie Limburgers. Sociale kwetsbaarheden zijn immers vaak te herleiden tot de vroegste levensfasen. Als achterstanden in die periode worden voorkomen, werkt het effect daarvan nog jarenlang door.

Eén van de projecten die de provincie heeft opgezet heet De Gezonde Basisschool van de Toekomst (GBT). Inmiddels zijn er veertien zogenaamde GBT-scholen, verspreid over de hele provincie. Op die scholen krijgen kinderen een gezonde lunch en een gezond tussendoortje. Ook is er een extra lange lunchpauze met ruimte voor sport, spel en cultuur. Uit onderzoek van de Universiteit Maastricht blijkt dat kinderen op de GBT-scholen na twee jaar een gezonder gewicht hebben. Ook verbetert de sfeer op school en het gedrag van de kinderen: er zijn minder conflicten.

Ingrijpen in de jongste levensfasen betekent ook dat het een tijd kan duren voordat de investeringen zichzelf terugbetalen en daadwerkelijk leiden tot betere kansen voor Limburgers. Daarom moet de sociale agenda een lange adem hebben, vindt Van Toorenburg. ‘We weten: het duurt een hele generatie om het verschil te maken. Daarom ben ik nu aan het lobbyen om ervoor te zorgen dat de sociale agenda doorgaat.’

Niet alleen kerntaken

Als de sociale agenda in de volgende collegeperiode wordt voortgezet, zal dat wel zonder Van Toorenburg zelf zijn. Ze stelt zich niet opnieuw beschikbaar als gedeputeerde. ‘Ik vind principieel dat je moet wonen in de provincie waar je werkt. Je moet zelf de consequenties van je beleid ervaren.’ Verhuizen naar Limburg is echter geen optie voor Van Toorenburg. ‘Ik woon heel fijn en gelukkig in Den Bosch.’

Wat de gedeputeerde dan wel gaat doen, als haar ambtstermijn voorbij is? Ze hoopt senator voor het CDA te worden: ze staat op plaatst 6 van de verkiezingslijst voor de Eerste Kamer. Daar wil ze zich blijven inzetten voor de provincies. ‘Ik wil erop toezien dat provincies genoeg geld overhouden, niet alleen voor de kerntaken maar ook voor andere zaken, zoals een sociale agenda. Ik voer nu namens het IPO ook al een strijd voor een autonoom financieel gebied.’

Lege gebieden

Van Toorenburg heeft grote zorgen over de financiële situatie van provincies. De opcenten op de motorrijtuigenbelasting, de belangrijkste inkomstenbron voor provincies, zullen op termijn verdwijnen. De belasting wordt vervangen door Betalen naar Gebruik (ook wel rekeningrijden genoemd). Daarnaast is er wat decentrale overheden het ‘ravijnjaar’ noemen: er is grote onzekerheid over de financiering van gemeenten en provincies vanaf 2026.

Het staat dus vast dat de financiering van provincies de komende jaren fundamenteel zal veranderen. Voor Van Toorenburg is het belangrijk dat provincies daarbij voldoende vrij besteedbare middelen krijgen. ‘Als we alleen maar geld hebben voor onze kerntaken – ruimte, infrastructuur, economie, natuur – dan kunnen we alleen geld steken in gebieden, niet in mensen. Dan zijn het lege gebieden. De provincie is er niet alleen voor de ruimte, maar ook voor de mensen die er wonen.’