Flevoland zet in op minder uithuisplaatsingen

Om het aantal en de duur van uithuisplaatsingen terug te dringen, formeerden Flevolandse gemeenten een eigen ‘versnellingsaanpak’. Met een extra budget, creatieve oplossingen en multidisciplinaire teams komen ze een heel eind. Toch moeten gemeenten ook kritisch naar zichzelf blijven kijken.

Te veel uithuisplaatsingen, hoge kosten, teruglopende kwaliteit, samenwerkingsrelaties die onder druk staan door gedoe over geld. De transformatieopdracht van de Jeugdhulpregio Flevoland kwam maar niet van de grond. Met een consortium van partijen poogde dit bovengemeentelijke samenwerkingsverband de beweging naar nul gesloten plaatsingen te bewerkstelligen. Met meer intensieve ambulante begeleiding van ouders en jeugdigen hoopte Flevoland dichter bij dat streefgetal te komen. Maar het was tevergeefs. ‘We zaten muurvast’, zegt Roelie Bosch. De ChristenUnie-politica is sinds september 2019 wethouder Jeugd en gezin van de gemeente Almere. Het contract bood volgens haar ‘onvoldoende handvatten’ om met de transformatie aan de slag te gaan. Het moest, kortom, echt anders.

Eigen regie

De Flevolandse gemeenten gooiden het over een andere boeg en besloten meer regie te nemen door zelf een Versnellingsteam te formeren. Dit team werd samengesteld met verschillende partners uit de regio, zoals zorgaanbieders, gecertificeerde instellingen en de gemeente zelf. Marjolein Duin werd aangesteld als aanvoerder. Sinds april 2022 zet deze Versnellingsaanpak Jeugd Flevoland zich in om het aantal en de duur van uithuisplaatsingen terug te dringen.

Efficiëntie

Een belangrijk onderdeel van deze werkwijze is het zogenoemde Team AnderS. Dit is een multidisciplinair, ambulant team dat beschikkingsvrij wordt ingezet om ‘te doen wat nodig is’. De teamleden zijn vanuit onder andere de specialistische JGGZ en Jeugdzorginstellingen ingeleend. Daarnaast gaan de medewerkers in duo’s naar het gezin. Dat lijkt onnodig, maar heeft volgens de wethouder juist voordelen. ‘Wij denken dat het efficiënt is om één professional op een casus te zetten, maar vaak grijpt iemand dan uit onzekerheid terug op het protocol. Omdat ze er alleen voor staan kiezen ze voor de veilige route’. Bosch ziet dat duo’s met verschillende disciplines vaker met creatieve oplossingen komen. ‘Door samen te sparren en het gevoel er niet alleen voor te staan, denken zij vaker buiten het kader. Ook dát is efficiëntie’.

Kinderopvangtoeslag

Vorig jaar was de Versnellingsaanpak bij zo’n 250 kinderen betrokken. Bij hen dreigde een uithuisplaatsing en rees de vraag: kan dit écht niet anders? Zo was er een moeder met psychische klachten die niet meer voor haar drie kinderen kon zorgen. Intrekken bij de elders wonende vader was een optie, maar die werkt vijf dagen per week buiten de deur. De kinderen moesten dus naar de opvang, maar dat konden de ouders niet betalen. De vader zou kinderopvangtoeslag kunnen aanvragen, maar daarvoor heeft hij de paspoorten van die kinderen nodig. Die lagen bij de moeder, maar zij wilde die niet geven.

‘Normaliter zouden deze kinderen naar een pleeggezin gaan, met het risico dat alle drie de kinderen bij verschillende families terecht zouden komen’, licht Bosch toe. ‘Daarom besloten we als gemeente om voor een paar maanden de kinderopvang te betalen. Ondertussen gingen de gesprekken met de moeder over de paspoorten door. Na drie maanden besloot de moeder mee te werken en kon de kinderopvangtoeslag worden geregeld’.

Verbouwing

Een creatieve oplossing, die ook kan werken bij ‘mildere’ situaties. Zo was er een kind dat eigenlijk een eigen kamer nodig had, maar de ouders dat niet konden bieden. In veel gevallen zou het kind dan ergens anders moeten gaan wonen. Hier liep het anders. Bosch: ‘We maakten een budget beschikbaar voor een verbouwing zodat het kind alsnog een eigen kamer kreeg’.

Ongeoormerkt budget

Dergelijke uitkomsten vallen niet onder jeugdhulp. Het zijn geen interventies die gemeenten kunnen inkopen. ‘Je hebt dus een extra budget nodig om een uithuisplaatsing te voorkomen’, verduidelijkt Bosch. ‘Maar het is een stuk goedkoper dan een uithuisplaatsing van circa 130.000 euro per kind.’

De gemeenten in Flevoland delen gezamenlijk de kosten van deze interventies. Bij veel jeugdzorgmiddelen is bepaald waar het aan moet worden uitgegeven. Hier ligt dat anders. De aanpak heeft een budget dat niet geoormerkt is. ‘We kunnen het dus inzetten voor datgene wat nodig is, zoals het vergoeden van kinderopvang of een verbouwing’. Dat door zo’n verbouwing iemands woning in waarde stijgt, neemt de wethouder op de koop toe. ‘Daar doen we niet zo moeilijk over. Je kunt wel allerlei terugbetaalregelingen bedenken, maar dat maakt het onnodig ingewikkeld’.

Van nul gesloten plaatsingen

Dat heeft ervoor gezorgd dat van de 250 kinderen bij wie het Versnellingsteam is betrokken, er in ieder geval 65 kinderen thuis konden blijven wonen, of weer sneller naar huis konden. In de overige gevallen is meestal verwezen naar samenwerking met reguliere zorg. Bij zestien kinderen is het helaas niet gelukt een uithuisplaatsing af te wenden. Dat is jammer, maar onontkoombaar, zegt Bosch. ‘Je kunt helaas nooit alle uithuisplaatsingen voorkomen. Soms moet een kind om veiligheidsredenen weg, bijvoorbeeld wanneer er bij een eenoudergezin sprake is van ernstige verslavingsproblematiek. Als die ouder vervolgens niet wil meewerken houdt het op. Ik spreek dan ook liever over de beweging van nul gesloten plaatsingen, in plaats van naar nul gesloten plaatstingen. Want dat laatste is onhaalbaar’.

Terugplaatsing

Flevoland keek ook naar kinderen die al in jeugdhulp met verblijf zaten. Maar eenmaal daar gevestigd merkte Bosch dat het lastig is om hen daar weer weg te halen. Terwijl dat wel wenselijk is, zegt ook Marjolein Duin. Vanuit haar rol als aanvoerder zit zij dicht op de casussen. ‘Natuurlijk zijn er altijd situaties waarbij een kind naar een behandelplek moet, maar de ambitie is om de jeugdige dan zo snel als kan naar huis te brengen’, zegt Duin. ‘Ik vergelijk het met de gezondheidszorg. Voor heel veel problemen kunnen mensen terecht bij de huisarts. Soms is specialistische ziekenhuiszorg nodig, maar na de ingreep herstellen patiënten thuis. Niemand ligt maanden op een ziekenhuisbed, maar in de jeugdzorg verblijven jongeren soms jaren in een instelling’.

Duin ziet in dat het terugplaatsen van kinderen naar huis spannend kan zijn. Bovendien is het niet altijd succesvol. Een kwart tot een derde van de terugplaatsingen mislukt, waarna het kind opnieuw uit huis wordt geplaatst. Toch moet het vertrekpunt blijven dat uithuisgeplaatste kinderen terugkeren naar hun ouder(s). ‘Hoe langer ouder en kind van elkaar gescheiden zijn, hoe ingewikkelder het wordt’.

Kritisch

Maar voorkomen is natuurlijk beter dan genezen, en gemeenten kunnen daarbij helpen. Bijvoorbeeld door te werken met een ongeoormerkt budget, adviseert Bosch. ‘Op die manier hoeven professionals niet voor elke aparte casus geld te regelen’. Wat lokale overheden die willen transformeren vooral niet moeten doen, is redeneren vanuit hun gecontracteerde jeugdhulpaanbod. ‘Vaak wordt er gehandeld met de ingekochte voorzieningen in het achterhoofd. Dat belemmert echter creatieve, passende oplossing’.

Daarnaast moeten gemeenten ook kritisch naar zichzelf kijken, vindt Bosch. ‘Door onze eigen wet- en regelgeving zijn wij soms onderdeel van het probleem. Benut daarom de ruimte die de overheid heeft gecreëerd maximaal, en ga na of bepaalde regels in deze tijd nog van toepassing zijn. Voor deze complexe situaties moet je namelijk echt de jeugdigen en het gezin als uitgangspunt nemen en op basis daarvan doen wat nodig is’.

En gemeenten moeten zich wat Duin betreft veel meer focussen op het gezin als geheel. ‘Geregeld melden ouders zich met hun ‘probleemkind’. Op het eerste gezicht vertoont zo’n kind inderdaad afwijkend gedrag, maar het is van belang om kritisch te kijken naar de oorzaak van het gedrag. Soms heeft dat namelijk te maken met de situatie in het gezin en ligt de oplossing buiten het kind’.