'We willen geen San Francisco aan de Dommel worden'

Aan economische groei geen gebrek in Brainport Regio Eindhoven. Maar bij snelle groei hoort ook groeipijn. Daarom moet niet alleen de economie, maar ook de brede welvaart centraal staan, vindt wethouder Stijn Steenbakkers.

‘Zo, wat een zakenman!’, roept een jongetje vanaf het schoolplein van de Eindhovense basisschool De Driestam. Hij is duidelijk onder de indruk van de kleding van wethouder Stijn Steenbakkers, die richting de ingang van de school loopt. ‘Kan ik niet bij jullie komen werken?’, roept hij de wethouder na. ‘Kan ik ook strak in pak komen!’ Steenbakkers heeft meteen een antwoord klaar: ‘Als je goed studeert wel. Als je gewoon goed je best doet, is er overal plek.’

Het is een spontane reactie van de economie- en onderwijswethouder, maar zegt ook iets over de visie die hij heeft voor Eindhoven en de Brainport Regio. ‘We willen een verbonden stad zijn waarin iedereen meekomt. We willen geen San Francisco aan de Dommel worden.’ Want hoewel San Francisco, net als Eindhoven, een succesvolle hightechindustrie kent, is het ook een stad van grote ongelijkheid. ‘Een stad voor de happy few, waar mensen langs elkaar heen leven’, aldus Steenbakkers. Om dat schrikbeeld te voorkomen, is het volgens de CDA-wethouder nodig om niet alleen op economische indicatoren te sturen, maar op de zogenoemde brede welvaart.

Dat betekent overigens niet dat de economie onbelangrijk is. ‘De economie biedt veel kansen voor de stad’, zegt Steenbakkers. ‘Ten tijde van het faillissement van DAF en de bezuinigingsoperatie bij Philips kreeg Eindhoven te maken met meer dan 40.000 ontslagen in één week. De les die we daaruit hebben geleerd, is dat economische ontwikkeling cruciaal is om vitaal te blijven als regio. Maar we willen dat wel doen op een manier zodat iedereen mee kan.’

Ontwrichtend

Want juist snelle groei kan ontwrichtend werken. Steenbakkers: ‘We hebben de hoogste economische groei van Nederland, over de afgelopen tien jaar gemiddeld. Maar die groei brengt ook groeipijnen met zich mee. We zien bijvoorbeeld de bevolkingssamenstelling veranderen, we zien drukte op de woningmarkt en op de wegen.’ Een florerende economie alleen is dus niet genoeg, ziet Eindhoven. Daarom zet de stad in op een breder begrip van welvaart. En daarin staat de gemeente niet alleen.

‘Steeds meer gemeenten willen met brede welvaart aan de slag’, constateert de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Maar hoe werkt dat in de praktijk? ‘Volgens mij is de tijd van denken over brede welvaart nu voorbij en moeten we echt wat gaan doen’, stelde Joks Janssen, praktijkhoogleraar Brede welvaart in de regio (Tilburg University), onlangs in een interview met Binnenlands Bestuur.

Daar is wethouder Steenbakkers het mee eens: ‘Het is nu allemaal nog te veel theorie. Je moet het ook in de praktijk brengen.’ Vandaar dat de wethouder graag laat zien wat er in zijn stad gebeurt om de brede welvaart tot bloei te laten komen. Hij zit wel midden in onderhandelingen over het aankomende coalitieakkoord, dus hij kan maar twee locaties laten zien. ‘Als ik een halve dag de tijd had gehad, kon ik je nog meer laten zien’, zegt hij verontschuldigend.

Expats

De eerste stop is basisschool De Driestam – de school met de jongen die zo onder de indruk was van het pak van de wethouder. Zoals veel scholen in de regio, heeft De Driestam te maken met een grote instroom van kinderen van expats: internationale kenniswerkers die op de hightechindustrie van de Brainport Regio afkomen. ‘Wij zitten naast een wijk die zo ongeveer is opgekocht door ASML’, zegt schooldirecteur Marloes Lieftink, verwijzend naar het miljardenbedrijf dat over de hele wereld chipmachines levert. ‘Dus logischerwijs komen er veel kinderen van internationals hier naar school.’ Lieftink schat in dat ongeveer één op de drie kinderen een niet-Nederlandse achtergrond heeft.

Eindhoven heeft er bewust voor gekozen om de kinderen van expats niet naar een aparte school te verwijzen, maar ze juist te integreren in de reguliere scholen. Daarom worden docenten extra geschoold in interculturele vaardigheden. Ook is er een speciale taalklas waar deze kinderen Nederlands leren, zodat ze zo snel mogelijk mee kunnen doen met de rest. Maar andersom krijgen ook de Nederlandse kinderen al vanaf de kleuterklas lessen Engels. Zo leert iedereen van elkaar, zegt Lieftink. ‘Ik denk dat het onderwijs er veel rijker van wordt. Door alle verschillende culturen komen kinderen met allerlei nieuwe onderwerpen in aanraking.’

‘We willen niet alleen een aantrekkelijke stad zijn voor expats, maar we willen ook dat er harmonieus wordt samengeleefd’, legt Steenbakkers uit. ‘Tegen internationals zeggen we: gij zult Nederlands leren. En het liefst ook nog een beetje Eindhovens. Aan de andere kant leven we in een mondiale context en willen we dat ook onze Nederlandse kinderen daarvan profiteren. Dus we willen dat kinderen met elkaar naar school gaan. Daarom hebben we afgesproken: wij hebben maar één internationale school, waar dus alleen maar internationals naartoe gaan. Andere steden hebben er veel meer.’

Vertroetelen

De tweede locatie: de Brainport Industries Campus (BIC). ‘daar vind je onze echte makers’, vertelt Steenbakkers, terwijl hij de auto uit het stadscentrum richting de campus manoeuvreert. ‘Wat ik ook bedoel met “geen San Francisco aan de Dommel”, is dat we geen stad willen zijn waar alleen de knappe koppen het voor het zeggen hebben. Nee, deze stad is groot geworden door mensen die slimme dingen bedenken, en ze vervolgens ook nog maken. De praktijkgeschoolde makers zijn echt cruciaal voor deze regio. Dus die tillen we helemaal op, die vertroetelen we.’ Techniekstudenten volgen hun lessen dus niet in oude, stoffige klaslokalen met afgedankt gereedschap, maar in een gloednieuw gebouw dat is voorzien van state of the art technologie. ‘Een enorm indrukwekkend gebouw van meer dan 100.000 vierkante meter’, aldus Steenbakkers.

De Brainport Industries Campus, die in 2019 werd geopend, ziet er inderdaad niet uit als de gemiddelde techniekschool, maar heeft eerder de allure van een prestigieuze universiteit. De brede, witte trappen voor de ingang leiden naar een ruime ontvangsthal met royale lichtinval. Van binnen doet het gebouw zowel denken aan een fabriek als een modern kantoorpand: grote kamerplanten en comfortabele zithoekjes tegen een achtergrond van beton en staal. De makers in spe worden niet alleen verwend met een aantrekkelijke leeromgeving, ook het vinden van toekomstige werkgevers wordt ze zo makkelijk mogelijk gemaakt. De hightechbedrijven zitten namelijk ook op de campus. Steenbakkers: ‘Je ziet dat de leerlingen er gewoon in de pauzes worden uitgepikt voor een baan of een stage.’ Het blijkt een succesformule: de campus is nog geen drie jaar oud en is al aan een enorme uitbreiding toe. Er zijn plannen voor een nieuw gebouw tegenover het huidige, met dubbel zoveel capaciteit. ‘Zo snel gaat dus de economische groei’, aldus de wethouder.

Het contrast met het Silicon Valley-model – waar hightechproducten zoals de iPhone weliswaar worden ontworpen, maar niet gemaakt – is inderdaad duidelijk. Maar ook een vergelijking met Amsterdam is snel gemaakt. Denk bijvoorbeeld aan Schiphol, de ‘banenmotor’ van de hoofdstedelijke regio, waar het laaggeschoolde personeel kampt met hoge werkdruk, onzekere contracten en lage lonen. Nogal een verschil met de makers in de Brainport Regio die worden ‘vertroeteld’.

Voorspoed

Onderzoekers van de Rabobank constateerden onlangs dat de brede welvaart in de metropoolregio Amsterdam stagneert. De economie draait op volle toeren, maar zaken als inkomen, gezondheid, woongenot en kansengelijkheid van inwoners blijven achter. Wat dat betreft doet Eindhoven het beter, stelt een van de betrokken onderzoekers in een artikel in Het Parool (waar wethouder Steenbakkers met enige trots op wijst). De onderzoeker, Otto Raspe, wijt het Eindhovense succes aan de samenwerking tussen bestuur en bedrijfsleven in de Brainport Regio. ‘Daar is veel voorspoed uit voortgekomen. Amsterdam kan daarvan leren.’

Toch is er in de Brainport Regio nog genoeg ruimte voor verbetering. ‘We zijn er echt nog niet’, vindt Steenbakkers. ‘Onze grootste knelpunten zijn: woningen, bereikbaarheid en voorzieningen.’ Er moet de komende tijd veel gebouwd worden om aan de vraag naar woningen te kunnen voldoen. Ook het openbaar vervoer kan een stuk beter. Eindhoven heeft bijvoorbeeld geen tram- of metrolijn. Er wordt gewerkt aan een Brainportlijn, die verschillende campussen en ov-knooppunten met elkaar moet verbinden door middel van duurzame, zelfrijdende bussen. Onlangs is er nog een nieuwe fietsbrug over de A2 aangelegd, vlak bij de Brainport Industries Campus.

Daarnaast moet er wat Steenbakkers betreft worden geïnvesteerd in internationale treinverbindingen. En ook qua sport- en cultuurvoorzieningen moet Eindhoven ‘echt een stap maken’, zegt de wethouder. Stijn Steenbakkers benadrukt tijdens het bezoek aan de twee locaties het belang van Regio Deal Brainport Eindhoven. Zowel de interculturele leeromgeving op basisschool De Driestam als het gloednieuwe gebouw van de BIC worden mogelijk gemaakt door die deal, die loopt van 2018 tot en met 2025.

Daarvoor stelde de regio 240 miljoen euro beschikbaar en het kabinet legde 130 miljoen euro bij. Die financiële steun zal de komende tijd nodig blijven, zegt Steenbakkers. ‘Dit soort projecten kun je als stad niet doen zonder hulp van het rijk.’ Daarom roept hij het kabinet op om te blijven investeren in de regio. ‘In het coalitieakkoord staat dat de mainport-status van Brainport Eindhoven wordt doorontwikkeld. Daarom moet het rijk langszij komen met investeringen. En dat moet met een brede-welvaartsbril op.’