Bewust geen wijkteam

Sociale wijkteams zijn hot: 86 procent van de gemeenten heeft ze. Maar in Helmond en Barneveld doen ze het bewust op eigen houtje en met eigen mensen. ‘Beter een goed smoelenboek dan één keer in de week samen alle casussen doornemen.’

‘Eigenwijs? Ja, we zijn wel een beetje eigenwijs’, valt de Helmondse wethouder jeugd, onderwijs en gezondheid Margreet de Leeuw (CDA) met de deur in huis. ‘Maar het feit dat wij heel overtuigd níet voor wijkteams kiezen, heeft met een duidelijke visie te maken. Ik geloof niet in één generalist voor mensen van nul tot 100 jaar.’

Helmond (90 duizend inwoners) is een van de twee gemeenten in de G32 die de afgelopen tijd geen wijkteams heeft gevormd. ‘Belangrijker is dat je op vindplaatsen bent’, vertelt De Leeuw. ‘De jeugd tref je niet in een wijkteam, die vind je op scholen. Daarom hebben wij gekozen voor een andere structuur.’

Helmond heeft opvoedondersteuners die bekend zijn bij de leraren, de ouders en de leerlingen. ‘Er was een opvoedondersteuner die de eerste week gewoon op het schoolplein stond om met de ouders te praten. Ik geloof heilig in die laagdrempelige manier van werken.’

Ook Barneveld heeft er bewust voor gekozen de nieuwe taken zonder wijkteams uit te voeren. ‘Het gaat erom dat mensen in het veld elkaar weten te vinden. En als er overleg nodig is, dan is dat er’, is de nuchtere houding van wethouder Hans van Daalen (jeugd, zorg en welzijn, ChristenUnie). ‘Wij storten ons op de inhoud en niet op de structuur.’

Het merendeel van de vragen die bij de gemeente binnenkomt, is enkelvoudig van aard. En daarom is het optuigen van een team met professionals uit allerlei velden niet nodig, vindt Van Daalen. ‘Bij de grote meerderheid van de jongeren die bij het Centrum voor Jeugd en Gezin binnenkomen, is helemaal geen vraag over werk of hulp in de huishouding. Waarom zouden wij een structuur bouwen op de uitzondering in plaats van op de regel?’

Gespreksvoerders
Barneveld werkt voor de uitvoering van de Wmo al sinds 2011 met ‘gespreksvoerders’ die bij de mensen thuis komen. De gespreksvoerders worden gewaardeerd en daarom wil Van Daalen ook in de jeugdzorg hiermee gaan werken. Van Daalen: ‘Het is dan wel belang rijk dat professionals antennes hebben voor dingen die zich buiten hun vakgebied kunnen voordoen. Daar worden mensen op getraind. Niet eenmalig, maar doorlopend.’

Onder de gemeenten die zonder wijkteams werken, zit een flink aantal kleine gemeenten, weet Hilde van Xanten van kennisinstituut Movisie. ‘Gemeenten met zo’n 15 duizend inwoners als Aalburg en Lopik hebben dezelfde schaal als veel wijkteams. Zo’n gemeente kiest dan om de professionals in dienst te nemen en zelf de zorgbehoefte vast te stellen in plaats van een nieuw team op te starten.’

Er-op-af-werkwijze
Maatwerk, preventie, innovatie, transformatie. Woorden die in alle beleidsplannen rondom wijkteams veelvuldig worden gebezigd. Maar om die doelen te behalen heb je geen wijkteam nodig, vinden ze in Helmond en Barneveld. ‘Of je maatwerk kunt leveren, zit ‘m meer in de competenties van de mensen dan in het model’, aldus Van Daalen. ‘En ik ben ervan overtuigd dat onze gespreksvoerders die hebben.’

Ook Van Xanten van Movisie ziet nu nog weinig verschil in maatwerkvoorzieningen en preventie tussen gemeenten die wel of niet een wijkteam hebben. ‘In beide gevallen worden gespreksvoerders getraind om die kanteling te maken: ook zonder wijkteam worden keukentafelgesprekken gevoerd en wordt gekeken naar eigen kracht en eigen netwerk. Maar preventie en een er-op-af-werkwijze zullen we meer gaan zien bij wijkteams dan bij een gemeentelijk loket.’

De grote slag rondom innovatie en transformatie zal, of er nu een wijkteam is of niet, in 2015 nog niet worden gemaakt. Het proces van decentralisatie is de afgelopen tijd gericht geweest op een soepele overgang en continuïteit van zorg. Als straks onderhandeld gaat worden over de contracten voor 2016 en verder, zullen ook die twee terreinen een belangrijkere rol innemen. Wethouder Van Daalen: ‘In de contracten voor volgend jaar zullen innovatie en transformatie een belangrijkere rol moeten krijgen. Organisaties sorteren daar nu al op voor, maar die prikkel moet er nog meer in. Niet meer sturen op uurtje-factuurtje, maar op resultaat.’

Met het inrichten van wijkteams proberen gemeenten te zorgen voor ‘voelsprieten in de wijk’. Helmond probeert dit effect te bereiken door op vindplaatsen aanwezig te zijn. De opvoedondersteuners belangbezoeken naast scholen ook consultatiebureaus, het Wmo-loket of trekken op met professionals die toch al in de wijken zorg leveren. ‘Wij geven die professionals handelingsvrijheid’, aldus De Leeuw. ‘Als zij iets signaleren, kunnen ze handelen. En af en toe organiseren we dat mensen elkaar kunnen ontmoeten. Maar wekelijks gezamenlijk de casuïstiek bespreken, dat doen we niet. We vinden het belangrijker dat mensen 06-nummers van elkaar hebben.’

Oren en ogen
Ook in Barneveld zijn geen extra voelsprieten in de wijk nodig, vindt Van Daalen. ‘Wij hebben hier een bloeiend verenigingsleven, kerken en sportverenigingen. Daar lopen alle lijnen door elkaar en is eigenlijk iedereen verbonden. Daar gaan we dus niet nóg een netwerk overheen leggen in de vorm van een wijkteam. Bovendien hebben we wijkplatforms. Bewonersverenigingen die van alles organiseren en signalen doorgeven. Ook daar zitten onze ogen en oren.’

De wethouder heeft al mooie voorbeelden. Hij vertelt over een man met een verstandelijke beperking die al tien jaar een vastgesteld pgb krijgt, ‘want daar heeft hij recht op’. Afgelopen jaar heeft de gespreksvoerder samen met de ouders en de zus van de man rond de tafel gezeten. Van Daalen: ‘Ze willen graag helpen, alleen was die vraag nog nooit gesteld. Nu wordt het pgb langzaam afgebouwd en kijken we of het goed blijft gaan. De omgeving is meer betrokken, de man is minder alleen en uiteindelijk levert het de gemeente financieel iets op. Maar let wel op de volgorde. Eerst zorg, dan eigen regie en pas daarna kijken of dat financieel goed uit kan pakken.’