Stelselherziening sociaal domein te rigoureus geweest

De invoering van de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet met een generieke korting op de budgetten is veel te rigoureus geweest. Zonder meer geld erbij hadden gemeenten niet akkoord moeten gaan met de decentralisaties. Dat stellen ambtenaren en wethouders, gevraagd naar de belangrijkste lessen na (bijna) vijf jaar decentralisaties in een onderzoek dat I&O Research in opdracht van Binnenlands Bestuur heeft uitgevoerd.

Onvoldoende voorbereid

‘Het rijk heeft een voertuig geleverd dat één op acht rijdt, en wij moeten één op tien leveren’, zegt gemeentesecretaris Rob van Nunspeet van Zeewolde. Het verslikken in het budget is niet de enige (harde) les, terugkijkend naar vijf jaar decentralisatie in het sociaal domein. ‘We waren vijf jaar geleden onvoldoende voorbereid’, zegt wethouder Frans Schatorjé (zorg en welzijn, EENLokaal) uit Venlo. ‘Het was nieuw en anders; inmiddels hebben we veel geleerd. De kinderziektes zijn eruit. Het was achteraf gezien beter geweest als er met een ingroeiperiode was gewerkt.’

Bouwen

‘De eerste drie jaar was het echt overleven en zorgen dat alles op de rit zou komen. Nu zijn we echt aan het bouwen. ‘Den Haag’ moet daar niet doorheen gaan fietsen’, stelt een ambtenaar uit een grote gemeente. Daarbij onder meer doelend op de plannen van ministers De Jonge (VWS) en Dekker (J&V) over het (boven)regionaal willen organiseren van de jeugdbescherming en -reclassering. Rust, ruimte én voldoende budget is nodig, stellen meerdere ambtenaren en wethouders. ‘We hebben drie tot vier jaar nodig gehad om het ‘spelletje’ te doorgronden. Nu kunnen we pas echt aan de transformatie beginnen’, benadrukt de Montferlandse wethouder Wim Sinderdinck (Wmo en jeugdzorg, Lokaal Belang Montferland).

Normalisering

‘Wat we nu weten, wisten we vijf jaar terug niet. En hadden we dus ook niet kunnen bedenken. Alles kon ook niet tegelijk. Maar ik zou een grotere verandering in inkoop hebben doorgevoerd, waardoor je meer kon sturen op aanbieders’, stelt een van de ambtenaren. Hij wordt door meerdere ambtenaren bijgevallen. ‘We moeten met elkaar het eerlijke gesprek voeren over de financierbaarheid van de zorg. We staan nu veel te veel tegenover elkaar’, vindt Isabel Joosen, strategisch adviseur sociaal domein van Breda. Daarnaast moet volgens haar hoognodig een maatschappelijk discussie worden gevoerd over normalisering en demedicalisering. ‘Sommige dingen horen gewoon bij het leven, de overheid hoeft niet bij alles meteen hulp te bieden.’ Daar sluit de Zwijndrechtse wethouder Tycho Jansen zich bij aan.  

Kennis delen

Meer dan nu gebeurt, moet van elkaar worden geleerd, vindt een ambtenaar uit het oosten van het land. ‘Welke aanpak is het meest effectief en wat zijn succesfactoren van beleid. Die kennis moeten we veel meer dan nu delen met elkaar.’ ‘Ik geloof nog steeds in de beweging; dat de zorg nu dichtbij de mensen en integraal kan worden gegeven’, stelt Joosen. ‘Aan de andere weet ik niet of inkoop van alle zorg bij 355 gemeenten wel op de juiste plek is.’ In de brief van De Jonge en Dekker zit volgens haar wel een kern van waarheid. ‘Zeer specialistische jeugdzorg kan beter (boven)regionaal worden geregeld, zoals we nu doen. Kaders kunnen helpen, maar laat wel de regie bij de eerste overheid’, benadrukt Joosen.

Verschillen

Decentraliseren is differentiëren en daar hebben we moeite mee, voegt wethouder Jansen nog aan het rijtje ‘geleerde lessen’ toe. De samenleving en de (Haagse) politiek heeft er moeite mee dat het sociale voorzieningenniveau in de ene gemeente soberder of juist ruimhartiger is dan in een andere gemeente. De marktwerking maakt de continuïteit van zorg ingewikkeld, vindt wethouder Schatorjé. ‘We moeten ons minder laten afleiden door de druk van de financiële tekorten, beter vasthouden aan de oorspronkelijke visie en steviger inspannen op integrale dienstverlening aan de burger in de breedte van het sociaal domein. Met korte termijn-maatregelen worden knelpunten vooruitgeschoven’, bepleit een ambtenaar.

Knelpunten

Het is niet alleen kommer en kwel. Er is heel veel moois uit de decentralisaties voortgekomen, benadrukken wethouders en ambtenaren. Er wordt veel beter samengewerkt met alle betrokken partners. Dat is pure winst, zeggen zij. De gemeente kan problemen ook veel beter en eerder opsporen en integraler oppakken dan voor 2015. ‘Ik vind dat we het goed gedaan hebben. Gelijk bij de start hebben we het een en ander zo goed mogelijk neergezet en daarna stuurden we voortdurend bij. Na vijf jaar is het nu ook van belang om niet teveel meer te ontwikkelen en de boel even te bestendigen’, vindt een van de respondenten. ‘Gooi niet het stelsel overhoop, maar pak wel de knelpunten aan’, stelt wethouder Harmke Vlieg (sociaal domein, ChristenUnie) uit Assen.  

Verantwoording onderzoek

Aan het onderzoek hebben ruim 500 ambtenaren en wethouders meegewerkt, waaronder 320 ambtenaren die in het sociaal domein werkzaam zijn. Daarnaast is een vragenlijst in het I&O Research Panel uitgezet. Vanuit dit panel hebben bijna 2.000 burgers een online vragenlijst ingevuld. Het onderzoek is tussen half en eind oktober uitgevoerd. In november heeft een aantal respondenten mondeling een toelichting gegeven. Niet alle geïnterviewden wilden met naam en toenaam worden genoemd. De namen zijn bekend bij de redactie.

Lees meer over het onderzoek in Binnenlands Bestuur nr. 22 van deze week (inlog)