Deadline gehaald, de rest is uitvoering

Op de valreep van 2014 slaagde staatssecretarissen Van Rijn en Teeven er dan toch nog in om een oorspronkelijke deadline in het kader van de transitie jeugdzorg te halen. Per 1-1-2015 is de transitie immers een feit. Alle gekheid op een stokje, ondanks alle schuivende deadlines en gebrekkige voorbereiding is toch sprake van een historische mijlpaal. 

Gemeenten krijgen de unieke kans om het stelsel van jeugdhulp duurzaam te hervormen. Uniek omdat voor het eerst op stelselniveau voldaan is aan belangrijke voorwaarden voor een succesvolle transformatie. Een overheidslaag is integraal verantwoordelijk en beschikt over een ontschot budget. Gemeenten beschikken vanaf nu over de inhoudelijke ruimte en hebben te maken met stevige financiële prikkels om te doen wat nodig is voor kwetsbare kinderen in de knel.

Deze gunstige systeemvoorwaarden kunnen er samen met wethouders en gemeenteambtenaren die er, gedreven door een intrinsieke motivatie om verschil te maken voor hun meest kwetsbare burgertjes, voor gaan zorgen dat ook kinderen in de knel blijvend veilig opgroeien in hun gemeenten. Daarbij geholpen door net zo gedreven jeugdhulpinstellingen, professionals, gezinnen, sociale netwerken en vrijwilligers die in een door gemeenten te scheppen niet bureaucratistische ruimte ontketend kunnen worden om te doen wat nodig is. Om volledig gefocust te kunnen zijn op de bedoeling: ieder kind blijvend veilig laten opgroeien tot volwaardig in de samenleving participerende burgers. Onder het motto: “We zijn allemaal jeugdbeschermer”.

Alle betrokkenen realiseren zich, dat ondanks al het harde werk dat is verricht in de aanloop naar de transitie, het echte werk nu pas gaat beginnen. Dat echte werk noemen we ook wel uitvoering. Alle betrokken partijen realiseren zich dat er geen enkele reden is om zelfgenoegzaam achterover te leunen. De forse bezuinigingen die gepaard gaan met de transitie kunnen alleen zonder schade voor kwetsbare kinderen worden gerealiseerd als snel meer werk wordt gemaakt van de transformatie. De sociale innovatie die nodig is om betere jeugdhulp tegen lagere kosten daadwerkelijk te realiseren. Een transformatie die ondanks de gunstige systeemvoorwaarden verre van vanzelfsprekend is. Omdat het risico dat de eerste maanden van 2015 vooral opgaan aan het afhechten van de losse transitie eindjes en voorbereiding op een nieuwe ronde contractonderhandelingen en bezuinigingen groot is. Omdat de dreiging van de risicoregelreflex groot is wanneer begin 2015 de eerste onvermijdelijke incidenten zich gaan voordoen.

Het is dan ook van het grootste belang dat gemeenten maatregelen nemen om te voorkomen dat de risicoregelreflex toeslaat die anders de ruimte voor de zo noodzakelijke transformatie zal doen verdampen. Zie ook mijn eerdere column hierover en dit artikel.

Er van uitgaande dat het lukt om de ruimte voor de transformatie te bewaren is het eveneens van het grootste belang dat die ruimte ook zo snel mogelijk wordt benut. Hoe eng dit wellicht ook klinkt in een systeemwereld die gedomineerd wordt door beheersingsdenken en beleidslogica, is het noodzakelijk dat vanaf het begin van 2015 prioriteit wordt gegeven aan sociale innovatie en uitvoeringslogica. Dat is zeker geen vanzelfsprekendheid gezien de vele oerkrachten die systeeminnovatie proberen tegen te houden. In haar recente advies “Leren innoveren in het sociaal domein” schetst de RMO een wenkend perspectief hoe deze oerkrachten kunnen worden overwonnen.

Alle ballen vanaf nu dus op de transformatie in plaats van ondergesneeuwd raken in incidenten, losse transitie-eindjes en budgettaire discussies. Ik ben er van overtuigd dat dit de snelste en beste manier is om losse eindjes en financiële problemen op te lossen. Een focus op kostenbeheersing en nieuwe in beton gegoten structuren zal de jeugdhulp duurder maken. Een focus op werken volgens de bedoeling, op doen wat nodig is, zal de jeugdhulp organisatorisch adaptief maken en financieel een stuk goedkoper. Wie dit niet gelooft moet maar eens kennisnemen van de vele op kleine schaal al succesvolle sociale innovaties in het sociaal domein. Graag wijs ik ook op de succesvolle invoering van Generiek Gezinsgericht Werken bij mijn eigen JBRA. Lees mijn blogs hierover er nog maar eens op na.

Iedereen die deze keuze om wat voor reden dan ook niet maakt kan ik garanderen dat ze zullen worden opgezadeld met slechtere kwaliteit jeugdhulp tegen aanzienlijk hogere kosten. Gemeenten zullen letterlijk in het donker komen zitten, omdat ze geld voor lantarenpalen noodgedwongen zullen moeten herbestemmen voor kinderen in de knel.

Rest mij iedereen die betrokken is bij de transitie jeugdhulp een risicoregelreflexloos en getransformeerd 2015 te wensen.

Erik Gerritsen