Eigen schuld

Het gros van de Nederlanders vindt het kwijtschelden van schulden niet kunnen, meldde één van de grootste deurwaardersorganisaties van Nederland onlangs. Uit een enquête bleek dat slechts 7 procent het kwijtschelden van schulden moreel correct vindt. 

Ik zie maar één mogelijke verklaring voor het resultaat: de calvinistische ‘eigen schuld’-mentaliteit. Die gaat er vanuit dat schulden veroorzaakt worden door domme keuzes. Als je je daar ‘schuldig’ aan maakt, mag je dus wel even op de blaren zitten, is het idee.

De deurwaardersorganisatie reageerde met het onderzoek op de plannen van onder andere gemeente Arnhem om openstaande vorderingen bij de gemeente kwijt te schelden. Daar zijn Nederlanders het niet zomaar mee eens, was de conclusie. Het is dus ‘enorm belangrijk’ dat dit soort maatregelen goed worden uitgelegd, voegde de directeur van de organisatie er nog aan toe.

Dat uitleggen, dat doen schuldhulpverleners en wetenschappers maar al te graag. De psychologie van de schaarste is daarbij een favoriet. Steeds meer onderzoek toont aan dat het leven met weinig geld dermate veel stress veroorzaakt dat het de capaciteit om rationele beslissingen te nemen ernstig beperkt. Als je schulden hebt, kan je IQ tijdelijk zakken met wel veertien punten en wordt je langetermijndenken aangetast.

Keuzes die dom of lui lijken, zijn in feite een gevolg van financiële stress. Ironisch genoeg is het vaak de overheid zelf die de schuldenstress verergert door boetes en incassokosten op te leggen. De kwijtschelding die de gemeente Arnhem aankondigde, gaat om mensen die al drie jaar lang hun best doen om hun schulden af te betalen. Die mensen spelen door de kwijtschelding weer wat ‘mentale bandbreedte’ vrij, zoals de schaarstewetenschappers dat noemen, om hun leven op de rails te krijgen.

Sterker nog: de positieve effecten van het voorkomen of verhelpen van schulden zijn zo groot dat elke euro geïnvesteerd in de schuldhulpverlening minstens twee euro oplevert. Met andere woorden: het niet helpen van mensen met schulden omwille van morele argumenten kost bakken met geld. Wie is er dan precies dom bezig?