Kloof tussen burger en ambtenaar: 'Ze luisteren niet'
‘Ik probeer binnen te komen bij de systeemwereld’, zegt Gerard Sangers vanuit zijn huiskamer in Middelharnis, Goeree-Overflakkee. ‘Maar ik word geweerd.’
De ‘menselijke maat’ moet terug in de sociale zekerheid – het is sinds de toeslagenaffaire een populaire leus. Er is steeds meer aandacht voor wetgeving die te hard uitpakt voor burgers. Maar wordt er wel echt naar die burgers geluisterd?
Geldproblemen
Steeds meer verhalen duiken op van burgers die vast komen te zitten tussen de tandwielen van het overheidsapparaat dat hen zou moeten helpen. Toeslagen aanvragen, werken naast je bijstandsuitkering, met je volwassen kind samenwonen, een tas boodschappen aannamen van je moeder, het kan allemaal voor serieuze geldproblemen zorgen. Ook als de wet dat nooit zo heeft bedoeld.
Radicaal
Gerard Sangers, die al jaren in de bijstand zit en er twee boeken over schreef, weet er alles van. Hij deelt dan ook graag zijn mening over wat er allemaal beter kan in het sociaal domein. Maar hij begint met een waarschuwing vooraf: zijn ideeën zijn wel radicaal. Hij weet niet zeker of de lezers van Binnenlands Bestuur die wel willen horen.
Weerstand
Het zal namelijk niet de eerste keer zijn dat hij stuit op weerstand vanuit wat hij de systeemwereld noemt. De zin ‘ze luisteren niet’ loopt als een rode draad door zijn tweede boek (‘De mening van… een uitkeringstrekker’). Waar het eerste boek vooral ging over zijn eigen ervaringen in de bijstand, is het tweede boek meer een uiteenzetting van Sangers’ ideeën over het sociaal domein. Aan die boeken verdient hij zelf overigens niets – de opbrengsten worden immers van zijn uitkering afgetrokken.
Tekst loopt door onder afbeelding
Gerard Sangers
Geen ruimte
De kloof die Sangers ervaart tussen de leefwereld en de systeemwereld is een terugkerend thema in zijn werk. De zestiger heeft het zijn missie gemaakt om die werelden dichter bij elkaar te brengen. ‘Ik probeer binnen te komen bij de systeemwereld’, zegt Sangers vanuit zijn huiskamer in Middelharnis, Goeree-Overflakkee. Zijn grijswitte haar zit strak achterover en hij rookt een zelf gerolde sigaret. ‘Maar ik word geweerd.’ Via allerlei kanalen probeert hij zijn boeken aan de man te brengen bij bestuurders, ambtenaren en andere insiders, maar dat wil niet altijd lukken. ‘Als ik vraag of ik naar congressen mag komen, dan hoor ik: “U past niet in ons thema”, “Er is geen ruimte in het programma”, of: “U bent welkom als u 490 euro exclusief btw wilt betalen”.’
Luisteren
Amma Asante, de voorzitter van de Landelijke Cliëntenraad, die de belangen behartigt van mensen die voor hun inkomen of ondersteuning afhankelijk zijn van de overheid, kent de kloof tussen de systeemwereld en de leefwereld. Maar Sangers’ klacht dat ‘ze’ niet luisteren, deelt ze niet zonder meer. ‘Vanuit cliëntperspectief begrijp ik dat gevoel’, zegt ze. ‘Maar ik zie: ze luisteren wel, ze zijn alleen niet altijd bij machte om te doen wat ze willen voor hun inwoners.’
Tout Nederland
Naar Asante wordt de laatste tijd juist steeds meer geluisterd. ‘Nog vaker dan voorheen worden we gevraagd om mee te denken over allerlei dingen. We worden door tout Nederland benaderd.’ De problemen rondom uitkeringen en toeslagen zijn inmiddels ook bij de gemiddelde Nederlander bekend, merkt Asante. ‘Door bijvoorbeeld de boodschappenaffaire en de kinderopvangtoeslagaffaire ziet de hele samenleving hoe erg het is. Mensen zijn niet meer zo zeker of we het wel zo goed geregeld hebben.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Amma Asante. Foto door Frank Jansen.
Partner
Asante ziet de Participatiewet als een belangrijke bron van de problemen die ze in haar dagelijkse werk tegenkomt. ‘Mensen die onder de Participatiewet vallen, komen er niet meer uit. Niet meer met de uitkering, niet meer met de zoektocht naar werk. En ze staan vaak tegenover de gemeente, terwijl ze eigenlijk de gemeente als belangrijkste partner zouden moeten hebben.’
Aannames
Het probleem zit ‘m niet zozeer in de bedoeling van de wet, maar meer in de aannames waarop het beleid is gebaseerd, denkt Asante. ‘Wetten worden niet gemaakt met het doel om inwoners in de problemen te brengen. Maar met deze wet worden bepaalde aannames gedaan – over hoe je mensen activeert, hoe je handhaaft, hoe je fraude opspoort – die niet stroken met de realiteit, de leefwereld van de burger.’
Zelfredzaamheid
Die aannames zijn gestoeld op een mensbeeld dat burgers wantrouwt, maar ook hoge verwachtingen heeft van de zelfredzaamheid van diezelfde burger. ‘Het gaat uit van het idee dat je mensen die een uitkering aanvragen goed in de gaten moet houden, omdat ze anders een loopje nemen met het systeem. Dat vertaalt zich in hard sanctiebeleid. En het systeem gaat aan de andere kant uit van een bepaald doenvermogen: het wordt van je verwacht dat je zelfstandig kennis neemt van alle voorwaarden van beleid, alles doet wat nodig is om je leven op de rails te krijgen. Je kunt je afvragen of dat realistisch is.’
Lees de rest van dit artikel in Binnenlands Bestuur nummer 22.
Reacties: 8
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
In de adviesgroep STEM, de begeleiding van het wetenschappelijk onderzoek naar de werking van milieuwetgeving, heb ik vertrouwensgedrag als basis voor de Omgevingswet ingebracht.
Is gelukt, de Omgevingswet staat voor onderling vertrouwen. De gemeenten gingen er in het begin enthousiast mee aan de slag. Inmiddels zijn zij volledig bekeerd. Het wantrouwen dat burgers spuien jegens gemeenten als zij ruimtelijke besluiten nemen is zo grenzeloos, dat het wantrouwen van de burger nu voorop staat. Burgers leggen uit pure zelfzucht zout op elk slakje dat zij een besluit tegenkomen en vechten dat tot de Raad van State uit. De meesten verliezen daar. Uiteindelijk mag het besluit worden uitgevoerd, maar er zijn wel 4 á 5 jaar verloren gegaan. Vrijwel altijd zijn het hoogopgeleiden die deze procedures voeren. Laag opgeleiden hebben daar de kennis niet voor.
Zelfzucht, NIMBY gedrag, is de staande praktijk in Nederland. Op haar beurt hebben gemeente die insteek overgenomen, en op haar beurt ook de belastingdienst en ik weet niet hoeveel andere ambtelijke uitvoeringsorganen. De burger wordt met gelijke munt terugbetaald.
Dat is volstrekt niet aanvaardbaar, dat vast de rechtsstaat aan. Maar voor een goed functionerende rechtsstaat is alleen wederkerigheid van goed gedrag de belangrijkste insteek. Meer en meer burgers, te beginnen met de hoogst opgeleiden, hebben lak aan solidariteit, aan wederkerigheid. Alleen hun eigen ik telt.
Daar zijn alle laag of verkeerd opgeleiden, alle lage inkomens de dupe van. De hoogopgeleiden geven zeer hoog op van de participatiesamenleving, dat is in hun voordeel. Dat dat tot gevolg heeft dat rechtsbeginselen en rechtsbescherming van laag opgeleiden wordt afgebroken weigeren zij in te zien. Zij kijken de andere kant uit.
Dat doet mij denken aan de feesten in het paleis van Versailles. De Franse elite vermaakte zich en het volk crepeerde. Het toeslagenschandaal heeft haarscherp laten zien dat we in een identieke situatie verkeren.
Beleid, wet- en regelgeving is dermate complex en ingewikkeld geworden, dat oud ministers volop overstappen naar lobby organisaties. Zij kennen de poppetjes en de kanalen. Vergeleken met die professionele belangenbehartigers en beïnvloeders van beleid voor hun achterban, komt de Landelijke Cliëntenraad nog maar net kijken. Zij is de wieg nog niet ontgroeid.
Zou het ministerie van Sociale Zaken de LC hebben geconsulteerd toen zij bezig waren van de toeslagenwet? Ik durf te beweren van niet. Dat ministerie begrijpt niets van het bedenken van effectieve wet- en regelgeving. De juristen, sociologen en andere logen van dat ministerie hebben geen enkel idee van hoe hun wetgeving in de praktijk werkt. Zij verdiepen zich niet in het kennisniveau van de burgers die rechten kunnen doen gelden. In het koor van Mark Rutte zingen zij: 'de participerende burger weet er wel uit te komen', en degene die dat niet weet krijgt geen scheet'. (5x herhaald).
Iedere wet dient getoetst te worden op uitvoerbaarheid van alle burgers die er mee te maken hebben. Dat blijft structureel achterwege. Ooit bracht Actal, de regelgevingswaakhond, een rapport uit over de onbegrijpelijkheid en complexiteit van inkomensregelingen. Is niets mee gebeurd, wel is Actal vrij snel daarna opgeheven. Aan zo'n luis in de pels had Sociale Zaken geen behoefte.
Nee, zij blunderen gewoon door en duiden iedere administratieve tekortkoming als fraude. Uitvoerende ambtelijke uitvoeringsorganisaties zijn daar net zozeer als de gepiepelde burgers het slachtoffer van.
Nog steeds worden er in Oirschot alléén al rechten afgepakt in het buitengewoon begunstigend beleid wat nou net bedoeld was om meer rechten te geven aan o.a. minima of uitkeringsgerechtigden dan de wet in voorziet. Nog steeds is er géén cliëntenraad zoals in de participatiewet artikel 47 is aangegeven in Oirschot geregeld en worden wij met een "WMO raad ( ook wel raad voor zorg en samenleving genoemd)" waarin niemand met een participatie-uitkering zit onze belangen verdedigd... en dat vertaald zich terug in onwettige verordeningen. etc.etc.
De vermaledijde marktwerking die sinds de paarse kabinetten (PvdA, VVD en D66) over Nederland is uitgestrooid.