De Kempen werkt aan grip op sociaal domein

De Kempengemeenten werken gezamenlijk aan een visie die moet leiden tot (betere) grip op de Wmo en de jeugdhulp. Het IJslandse preventiemodel zal een belangrijk onderdeel worden van het plan, dat deze zomer moet verschijnen. Alle gemeenten in Nederland kunnen hier profijt van hebben, stelt de Bergeijkse wethouder Marko van Dalen.

Stap terug

Om grip op de Wmo en jeugdzorg te krijgen, moet eerst een stap worden teruggedaan, vindt Van Dalen, initiatiefnemer van de herijking van de visie. ‘Waar was de Wmo voor bedoeld, waar was de Jeugdwet voor bedoeld. Dat moeten we weer scherp krijgen. We zijn heel hard aan het hollen, maar we vergeten ons af te vragen of we de goede dingen doen en of we niet veel meer doen dan wettelijk verplicht is. En bereiken we dat wat we beoogden bij de start van de decentralisaties?’  

 

Frisse blik

Daarom is volgens Van Dalen een pas op de plaats nodig, om vanuit een frisse blik een nieuwe visie neer te zetten, die ook geld kan besparen. Tegelijkertijd moeten er goede monitorings- en sturingsmechanismen worden ontwikkeld. ‘Het terugverdienen van preventieve activiteiten en ge-demedicaliseerde voorzieningen moet nu gaan ontstaan. Maar hoe we kunnen terugverdienen en hoe we kunnen monitoren weten we eigenlijk niet goed genoeg. Ook de samenhang tussen de zorg en ondersteuning die we bieden, hebben we onvoldoende in beeld’, aldus Van Dalen.

 

Visie ontbreekt

Hij tekent daarbij meteen aan dat niet alleen Bergeijk en de andere Kempengemeenten (Bladel, Eersel, Reusel-de Mierden en Oirschot) hiermee worstelen, maar feitelijk alle gemeenten. De tussentijdse rapportages van de visitatiecommissie financiële beheersbaarheid sociaal domein van de VNG laten dat volgens hem ook zien. Eind november stelde voorzitter van de visitatiecommissie Marjanne Sint in Binnenlands Bestuur dat gemeenten – om meer grip te krijgen op de financiën – zelf een fikse slag moeten en kunnen maken. Het ontbreekt gemeenten nu vaak aan een duidelijke visie die is vertaald in concrete en meetbare doelstellingen, als ook aan ‘meetinstrumenten’, stelde Sint.

 

IJslands preventiemodel

Daar zijn de Kempengemeenten nu volop mee bezig. De rapportages van de visitatiecommissie, de ervaringen met het IJslandse preventiemodel – de Kempengemeenten zijn pilotgemeenten – en bevindingen en aanbevelingen van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) vormen belangrijke ingrediënten voor de nieuwe visie.

 

Sterke basis

Het NJi stelt dat een goed jeugdstelsel uit vier lagen zou moeten bestaan: een sterke basis (gezin, kinderopvang, school, buurt, sport et cetera); goede preventie; een sterke eerste lijn en een intensievere jeugdzorg met duurzame effecten. Over die vier lagen is internationale consensus. ‘Via het IJslandse model zetten we al vol in op preventie’, aldus Van Dalen. Kern daarvan is een ‘community-based’ preventieaanpak om het gebruik van alcohol, tabak en drugs onder jongeren aan te pakken. In IJsland is deze aanpak succesvol. In de Kempen zijn ze er, evenals in vijf andere Nederlandse gemeenten, in 2018 mee aan de slag gegaan. De eerste resultaten zijn volgens Van Dalen bemoedigend, al zal het nog echt wel een jaar of zeven duren voordat er echt de vruchten van kunnen worden geplukt. ‘Het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren gaat al omlaag. Dat is een kleine eerste stap. We willen dit stevig gaan voortzetten.’

 

Goed draaiende gemeenschappen

‘Die IJslandse aanpak is een onderdeel van waar we naar toe moeten gaan’, benadrukt Van Dalen. ‘Op zowel het vlak van jeugd als de Wmo moeten we meer doen aan het opbouwen van netwerken, zorgen dat zaken in de gemeenschappen goed draaien zodat je niet meer zo aan het medicaliseren bent.’ Scholen, ouders en het Centrum voor Jeugd en Gezin zijn er nauw bij betrokken. Wat de Wmo betreft wordt samen met dorpscoöperaties gewerkt aan een situatie waarbij ouderen levenslang in hun eigen dorp kunnen blijven wonen. Van Dalen: ‘Op het moment dat het echt nodig is, krijgen de ouderen natuurlijk de professionele ondersteuning vanuit de Wmo. Maar bijvoorbeeld in alle zes de dorpskernen van Bergeijk wordt vanuit burgerinitiatieven dagbesteding georganiseerd door vrijwilligers samen met professionele zorgverleners voor senioren die hierdoor minder of pas later Wmo nodig hebben.’

 

Twee kanten

Door de versterking van het netwerk en het aanboren van de gemeenschapszin kan worden gedemedicaliseerd en kunnen mensen in hun eigen omgeving worden geholpen. ‘Het mes snijdt aan twee kanten. Voor de persoon in kwestie levert het een situatie op die prettiger en beter is en het scheelt gemeenten geld. Het is betere zorg voor minder geld’, aldus Van Dalen.

 

Structureel effect

Een ander belangrijk advies van de NJi dat de Kempen in hun nieuwe visie willen meenemen, is dat alleen dure, professionele jeugdzorg moet worden ingezet als het leidt tot een structureel duurzaam effect. ‘Een van onze grootste kostenposten is individuele begeleiding van jongeren met verschillende problematiek’, stelt Van Dalen. ‘Wat je vaak ziet, en dat krijg je ook terug van scholen en van de ouders, is dat de begeleiding een tijdelijk stabiliserend effect heeft. Het gedrag van deze jongere wordt eventjes handelbaar, maar zodra je met de begeleiding stopt, valt de jongere weer terug in zijn oude gedrag. Je lost iets niet echt op.’ Collectief aanbod in plaats van een paar uur per week individuele begeleiding levert in zo’n situatie meer op, daarvan is Van Dalen overtuigd. ‘Je bereikt meer jongeren, je hebt meer effect voor de lange termijn doordat jongeren met dezelfde problematiek ook van elkaar kunnen leren en daarmee automatisch hun netwerk vergroten. Je bent uiteindelijk dus veel kostenefficiënter.’

 

Budgetplafond

Naast het IJslandse model en de aanbevelingen van het NJi heeft Van Dalen ook gekeken naar hetgeen andere gemeenten doen om grip op het sociaal domein te krijgen. ‘We moeten vooral het wiel niet opnieuw uitvinden, maar slim kijken wat er op andere plekken gebeurt.’ De invoering van budgetplafonds, zoals Eindhoven heeft ingevoerd en wat de visitatiecommissie van de VNG onder meer ook aan Den Bosch en Oirschot heeft geadviseerd, is ook een punt waar Van Dalen nadrukkelijk naar wil kijken. ‘We pakken de herijking van de visie op het sociaal domein projectmatig en georganiseerd op om ervoor te zorgen dat de herijkte visie er deze zomer ligt. Ook moet er dan een monitor zijn ontwikkeld en ideeën liggen voor de borging van de juiste sturingsmiddelen. We hebben dan in de Kempen een model waar misschien wel heel Nederland van kan profiteren.’