Overheidsuitgaven werken meer herverdelend dan belastingen

Hoewel het belastingstelsel gebaseerd is op het draagkrachtbeginsel – de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten – is de werkelijkheid omgekeerd. De rijkste Nederlanders betalen percentueel de minste belasting, en de armste helft van het land juist het meest. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek van het Centraal Planbureau.

Uitgaven

Aan de andere kant doet de overheid wel veel uitgaven die een herverdelend effect hebben. Lagere inkomens profiteren bijvoorbeeld meer van toeslagen en de bijstand dan hogere inkomens. Dat zijn immers inkomensafhankelijke regelingen. Ook andere overheidsuitgaven, zoals langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning, hebben een herverdelend effect. Collectieve uitgaven aan onderwijs en zorg zijn minder herverdelend omdat verschillende inkomensgroepen daar in ongeveer gelijke mate gebruik van maken.

Klik hier om de afbeelding te vergroten.

Regressief

Het belastingstelsel werkt beduidend minder herverdelend dan de overheidsuitgaven. De inkomensbelasting is weliswaar progressief – dat wil zeggen: de belastingdruk wordt hoger naar mate het inkomen stijgt – maar dat effect wordt teniet gedaan door andere soorten belastingen die juist regressief werken. Zo betalen de hoge en middeninkomens relatief minder aan sociale premies en indirecte belastingen zoals accijnzen en btw dan de lagere inkomens.

Belastingdruk

De totale belastingdruk voor de onderste helft van de inkomensverdeling komt daardoor uit op 55 procent, terwijl de 40 procent daarboven slechts 40 procent aan belasting betaalt en de rijkste 10 procent zelfs maar 36 procent. Het CPB concludeert: 'Per saldo compenseert het regressieve karakter van de premies sociale zekerheid en van de indirecte belastingen het progressieve karakter van de inkomstenbelasting.'

Kapitaalinkomen

In de top van de top wordt de verdeling nog schever. Zo draagt de rijkste 1 procent nog maar 33 procent belasting af. En het rijkste deel daarvan, de top 0,01 procent, die bestaat uit de 800 allerrijkste huishoudens, betaalt slechts 21 procent. Dat komt doordat het inkomen van deze groepen grotendeels bestaat uit kapitaalinkomen en ingehouden bedrijfswinsten, die minder belast worden dan looninkomen.

Klik hier om de afbeelding te vergroten.

Herverdeling

Zonder herverdeling ontvangt de armste helft van de Nederlandse huishoudens in totaal 19 procent van het nationale inkomen, tegenover 32 procent voor de rijkste 10 procent. Maar vanwege de herverdeling, die dus veel meer wordt veroorzaakt door overheidsuitgaven dan door het belastingstelsel, komt de onderste 50 procent toch uit op 29 procent van het nationale inkomen. De bovenste 10 procent houdt na herverdeling nog 25 procent over.

Klik hier om de afbeelding te vergroten.