Bonus beschut werk onbeschut

Achterstand gemeenten niet opgelost

De Participatiewet is mislukt. Dat durft de Tilburgse wethouder Erik de Ridder (CDA) inmiddels wel te zeggen. Hij hoopt dat een nieuw kabinet de wet corrigeert. ‘We moeten dan goed doordecentraliseren en het UWV moet geen dingen meer doen die wij als gemeenten ook doen. En ik hoop dat het volgende kabinet ook de door vele wethouders gewenste correctie van 400 miljoen euro geeft.’

Dat het anders moet met de organisatie van beschut werk maken de cijfers duidelijk. In de eerste helft van 2016 bleef het aantal beschutte werkplekken dat gemeenten zouden moeten creëren ver achter bij de verwachtingen. In plaats van de geplande 3.200 mensen werden in totaal 115 mensen aan werk geholpen. Een kwart van de gemeenten bood helemaal geen beschut werk aan.

Daarop legde staats secretaris Klijnsma (PvdA) gemeenten per 1 januari 2017 een verplichting op. Het ministerie publiceerde een lijst met aantallen beschut werk per gemeente voor 2017 en voorlopige aantallen voor 2018. Gemeenten mogen er vijf jaar over doen om alsnog de doelstelling voor 2016 te halen en krijgen in die periode jaarlijks een bonus. Einddoelstelling voor 2048 is 30.000 beschutte werkplekken.

Die verplichting viel bij gemeenten niet in goede aarde, vooral de financiering stelt ze voor een probleem. De VNG sprak van een fictief budget en dat gemeenten helemaal niet ‘gematst’ werden, zoals het ministerie veronderstelde. De tekorten in het sociaal domein werden volgens de gemeentelijke koepel niet minder door de bonus tot 2020.

Duivels dilemma
Divosa sprak van een duivels dilemma voor gemeenten, aangezien zij tekorten zouden moeten aanvullen uit het participatiebudget of zelfs uit de budgetten voor jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning. Daarbij zouden de oplopende tekorten leiden tot meer mensen in de bijstand. En die kosten moeten gemeenten zelf betalen. En ook daar ontstaan weer tekorten.

FNV-kaderleden die het gemeente beleid proberen te volgen, maken zich zorgen over diverse gemeenten. Gaan die echt alsnog plekken voor beschut werk creëren of volharden zij in het niet willen. ‘Er was grote oppositie in gemeenteland’, memoreert Peter Wiechmann, bestuurder van FNV Overheid. ‘Sommige gemeenten hebben de knop omgezet en zijn aan de slag gegaan. Maar veel stralen nog steeds onwil uit. Ze doen alsof heel onduidelijk is en er nog iets moet worden geregeld vanuit het ministerie. Dat noem ik traineren. Je moet gewoon aan de slag gaan.’

Gedurende dat wachten gaan die gemeenten volgens Wiechmann door met de eerder ingeslagen weg die ze als alternatief zien voor beschut werk: werken zonder loon. ‘Beschut werk is een dienstverband met arbeidsvoorwaarden. In afwachting creëren gemeenten vormen van dagbesteding zonder loon. Dat is geen alternatief.’

Ook kunnen gemeenten zelf het aantal werkplekken laag houden. Wiechmann: ‘Je moet mensen er wél over informeren, anders weten ze het niet. Geef je geen informatie, dan heb je minder aanvragen. Als je dan ook nog summier bent in hoeveel mensen zich kunnen laten keuren door het UWV, dan strijk je wel het geld op, maar voor niemand die in jouw gemeente woont.’

Koploper
Afgaande op recente bijeenkomsten in het land stellen gemeenten niet meer de vraag of, maar hoe zij beschut werk moeten inrichten, oordeelt het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Volgens het ministerie is het nog te vroeg voor een tussenstand en verschilt de voortgang van gemeente tot gemeente, maar in februari bleek de gemeente Den Haag ‘koploper beschut werk’.

‘We willen deze mensen omarmen, zodat zij zelfstandig geld kunnen verdienen om hun gezin te onderhouden’, vatte de Haagse PvdA-wethouder Rabin Baldewsingh zijn inspanningen samen om nog in deze collegeperiode minstens tweehonderd mensen met een arbeidsbeperking in vaste dienst te nemen. Eerder nam de gemeente al zestig vegers in dienst.

In totaal trekt het Haagse college er 2 miljoen euro voor uit. De gemeente heeft voor ambtenaren in beschut werk een aparte salarisschaal A gecreëerd. Daarin wordt niet geïndexeerd, zoals in andere schalen, wel gelden dezelfde arbeidsvoorwaarden. Baldewsingh is trots dat hij zoveel arbeidsbeperkte mensen in vaste dienst kan nemen. ‘Het is jammer dat andere gemeenten achterblijven. Het is zo belangrijk.’

De gemeente Den Haag voldoet met haar ambitie ruimschoots aan haar verplichting: 84 werkplekken in 2017 en 148 in 2018. Cedris, vereniging voor sociale werkgelegenheid en re-integratie, zegt geen volledig beeld te hebben van het aantal gecreeerde beschut-werkplekken. ‘We hebben wel een beeld van onze leden: in totaal 407’, aldus woordvoerder Bert Doek. ‘Maar bij private werkgevers zijn ook plekken ingevuld, zoals twintig in Almere, los van sw-bedrijven.’

Almere was lang koploper beschut werk. Wethouder Froukje de Jonge (CDA) vindt het flauw dat gemeenten mensen met een arbeidsbeperking dan maar zelf in dienst te nemen. ‘De bedoeling is mensen te begeleiden naar de reguliere arbeidsmarkt en werkgevers zover te krijgen mensen met een extra handleiding werk aan te bieden. Almere vat die opdracht niet op door zelf mensen in dienst te nemen.’

Doorgroeien
Almere heeft beschut werk in één pakket aanbesteed met arbeidsmatige dagbesteding. ‘Het verschil tussen dagbesteding en beschut werk is vaak niet groot. Mensen in de dagbesteding kunnen doorgroeien naar een eigen inkomen. Maar mensen die beschut werken missen vaak stabiliteit. Door persoonlijke omstandigheden kunnen ze terugvallen. Dan is het belangrijk hun even ruimte te bieden om tot zichzelf te komen en weer even naar de arbeidsmatige dagbesteding te gaan. Dat helpt mensen.’

De gemeente wil veel verschillende soorten werkgevers en daar slaagt zij in. ‘We hebben 24 verschillende werkgevers.’ Vanaf 2015 heeft Almere 27 plekken gecreëerd. De Jonge maakt zich dan ook geen zorgen over het halen van de wettelijke taakstelling (28 in 2017 en 50 in 2018). Wel wijst ze op het structurele financieringsprobleem. ‘We betalen het loonkostendeel uit BUIG en begeleiding uit het participatiebudget. Maar het participatiebudget slinkt. Dat vind ik heel gek en heb ik nooit begrepen. Wij kunnen dat als gemeente niet financieren, dus moeten we bijplussen uit onze algemene middelen.

Maar hoe meer mensen je plaatst, des te eerder raakt het participatiebudget op. Zolang de gemeenteraad het goed vindt, financieren we uit algemene middelen. Je kunt het namelijk bijna niet níet doen. Anders zie je die mensen op een andere manier terug in de kosten.’ De FNV ziet beschut werk het liefst binnen het sw-bedrijf. ‘Als daar geen werk is, dan krijg je sterfhuisconstructies. Dat is niet goed voor sw-werknemers en niet voor de nieuwe Participatiewet-werknemers.’

Wiechmann sluit niet uit dat beschut werk elders kan worden gerealiseerd. Volgens hem zou het bij de gemeente zelf kunnen als het duurzaam is, via maatwerk en met voldoende begeleiding. ‘Maar ik vraag me af of andere werkgevers die voorzieningen duurzaam kunnen realiseren. In de sociale werkvoorziening konden mensen tijdelijk binnenkomen, maar wel laten zien dat ze arbeid konden verrichten. Daarna kregen ze een dienstverband voor onbepaalde tijd. Met de Participatiewet is er veel flexwerk. Als je iemand die zo veel ondersteuning nodig heeft een tijdelijke plek geeft, kan ik daar geen reden voor verzinnen.’

Verplichting
De gemeente Tilburg vond de verplichting beschut werk te creëren indruisen tegen de autonomie die je mag verwachten bij een decentralisatie, aldus wethouder De Ridder in september 2016. Nadat de wetswijziging was doorgevoerd is de gemeente naar eigen zeggen toch voortvarend van start gegaan. De taakstelling van 34 plekken in 2017 wordt naar verwachting nog voor de zomervakantie gerealiseerd. De teller staat begin juni op dertien arbeidsovereenkomsten en op korte termijn komen daar nog zeventien bij. De twee bezwaren van de gemeente tegen de nieuwe opzet blijven echter staan: geen zicht op nieuwe instroom en een te lange maximale beslistermijn voor de indicatiestelling door het UWV (acht weken). ‘Als we ons aantal hebben gehaald, zou er een wachtlijst moeten komen, maar daar beginnen we niet aan.’

Tilburgs Alternatief was de naam van de aanpak die de gemeente zelf al hanteerde. ‘Eind 2016 hadden we zestig mensen in beeld bij werkgevers, maatschappelijke organisaties en in de dagbesteding. Als mensen aan het werk zijn en geen interesse hebben in een beschut werkplek, mogen ze dat werk blijven doen. Maar dan telt het administratief dus niet mee.’ De Ridder heeft over zijn methode gesproken met staatssecretaris Klijnsma, maar het verschil van inzicht over de Tilburgse methode blijft bestaan. ‘Ze was wel te spreken over de omgang met de mensen, maar vindt dat er een volwaardig inkomen tegenover moet staan.’

Ongelijke behandeling
De bezwaren van Tilburg zijn volgens De Ridder nog onverkort van kracht. ‘Wij vinden dat er sprake is van een ongelijke behandeling als iemand net wel of net niet een indicatie krijgt, terwijl hij dezelfde betekenis kan hebben voor een organisatie. Krijg je een indicatie en dus beschut werk, dan heb je een volwaardig salaris en arbeidsvoorwaarden. Anders werk je met behoud van uitkering.’ Ook het uitblijven van een financiële tegemoetkoming is een bezwaar voor De Ridder. Cumulatief komt hij geld tekort en hij verwacht voor beschut werk geen extra middelen. Een oplossing kan zijn om de tijdelijke bonus op kosten voor beschut werk die geldt tot 2020 structureel te maken. De Ridder: ‘Ik ben benieuwd of deze wensen worden ingevuld, anders wordt de druk nog groter.’