Meer macht bestuursrechter nodig in sociaal domein

De bevoegdheid van bestuursrechters bij geschillen in het sociaal domein moet worden uitgebreid. De bestuursrechter moet niet alleen over besluiten kunnen oordelen (versoberen huishoudelijke hulp), maar ook over geschillen over uitvoeringshandelen. Oftewel: over de uitvoering van het collegebesluit door een zorginstelling.

Niet toegankelijk

Dat heeft hoogleraar bestuurskunde Bert Marseille aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) dinsdag betoogd in de dubbeloratie ‘Bestuurlijke organisatie en geschilbeslechting in het sociaal domein’. Een beslissing van een college om iemand te indiceren voor vier uur huishoudelijke hulp per week, is een besluit, waar tegen beroep mogelijk is naar de bestuursrechter. De beslissing wie en wanneer komt schoonmaken en wat wel en niet wordt schoongemaakt, niet. Bij klachten hierover (uitvoeringshandelen; gebeurt er wat is beloofd), kan de burger zich tot de burgerlijke rechter wenden. Die procedure is ‘lang niet zo toegankelijk als die bij de bestuursrechter’, aldus Marseille.

Ontlopen verantwoordelijkheid

Bij klachten en bezwaren over de uitvoering van de Jeugdwet, de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015) en de Participatiewet ontlopen veel gemeenten hun verantwoordelijkheid, vindt Marseille. Gemeenten proberen volgens hem veel geschillen buiten de laagdrempelige bezwaar- en beroepsprocedures te houden. Uitingen van onvrede van burgers worden vaak als klacht over de uitvoering gezien, en doorgeschoven naar de uitvoerende instelling.

Schadevergoeding

Burgers zouden de bestuursrechter om ‘meer kunnen verzoeken dan dat hij een besluit van een bestuursorgaan vernietigt’, betoogt Marseille. De bestuursrechter moet ook het bestuursorgaan en mogelijk indirect de hulpverlener ‘opdragen te doen waartoe het uit hoofde van zijn wettelijke taak in het sociaal domein verplicht is’. Bij onrechtmatige taakuitoefening door het college of de zorginstelling moet de bestuursrechter een beslissing kunnen nemen over eventuele schadevergoeding.

Juridisering vermijden

Ook hoogleraar bestuurskunde Heinrich Winter stelde in deze dubbeloratie dat ‘steeds explicieter wordt geprobeerd de burger af te houden van aanspraken en rechten’. Dit ligt aan de procedure bij de Wmo 2015 en de Jeugdwet om voor een voorziening in aanmerking te komen. Die loopt via melding, plan, gesprek en gespreksverslag waarna een aanvraag kan worden ingediend. ‘Waar eerst de burger op een andere manier werd benaderd binnen het geldende juridische kader, wordt nu dat juridische kader zelf gewijzigd – kennelijk in een poging juridisering van verhoudingen te vermijden’, stelt Winter. Dit kan ook doorslaan met het gevaar dat burgers van hun aanspraken worden afgehouden.

Niet afschuiven

Het is voor gemeenten de moeite waard om te investeren in al dan niet geïntegreerde bezwaar- en klachtprocedures, stelt Marseille. De overgrote meerderheid van de geschillen in het sociaal domein kan hiermee worden beslecht. Bij de vormgeving van geschilbeslechtingsprocedures moeten bestuursorganen zich door twee uitganspunten laten leiden, adviseert Marseille. Schuif geschillen niet af naar de hulpverleners met wie wordt samengewerkt en behandel ze zo veel mogelijk geïntegreerd.