‘Investeren in Wmo-toezicht loont’

Het uitoefenen van toezicht op de kwaliteit en rechtmatigheid bij de uitvoering van Wmo-taken brengt voor gemeenten niet alleen kosten met zich mee, maar levert ook geld op. ‘De verwachting is dat de baten hoger zijn dan de kosten.’

Dat stellen onderzoekers van Significant Public in een voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten gemaakte verkenning naar de kosten en opbrengsten van gemeentelijk toezicht op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Het onderzoeksbureau nam vier gemeenten onder de loep: Arnhem, Tilburg, Zaanstad en Zoetermeer.

Malafide zorgaanbieders

Investeren in toezicht leidt volgens de onderzoekers tot harde en zachte opbrengsten. De harde opbrengsten zijn onrechtmatig bestede euro’s die gemeenten succesvol hebben teruggevorderd van malafide zorgaanbieders. Zachte opbrengsten betreffen euro’s die na ingrijpen door toezicht wél goed worden besteed. ‘Of om euro’s die door preventief toezicht überhaupt niet aan malafide aanbieders uitgegeven worden.’ 

Een ander voordeel van toezicht is het signaal dat er vanuit gaat richting de zorgaanbieders: het heeft een preventieve werking als die weten dat gemeenten controles uitvoeren. En uiteindelijk is goed toezicht volgens de onderzoekers een onmisbaar instrument om te zorgen dat de meest kwetsbare inwoners de zorg en ondersteuning krijgen die ze nodig hebben.

Hard rendement

De vier casestudy’s laten volgens hen zien dat het investeren in goed toezicht concrete resultaten oplevert, inclusief financiële opbrengsten. De gemeenten maken hierbij onderscheid tussen hard en zacht rendement. Hard rendement zien gemeenten als euro’s die terug op de rekening van de gemeenten belanden (bijvoorbeeld bij een terugvordering). Zacht rendement kan worden gezien als euro’s die niet meer onterecht uitgegeven worden, en/of rechtmatig worden besteed in plaats van niet rechtmatig. Dit zijn geen euro’s die ‘terug op de rekening van de gemeente’ komen, maar het zijn wel concrete resultaten van het toezicht. Het zachte rendement zijn de baten voor de inwoner, en daarmee een belangrijke opbrengst van het Wmo-toezicht.

Fictief verdienmodel

Omdat een deel van de opbrengsten van toezicht minder tastbaar is terwijl de investeringen wel op de begroting van de gemeente komen, maakt dat het voor veel gemeenten lastig om die eerste stappen te zetten naar een volwaardige toezichtfunctie. Daarvoor zijn immers investeringen nodig. ‘Rode draad en veel gehoord bij gemeenten is dat er beperkt budget is voor toezicht. Er was de afgelopen jaren bij veel gemeenten sprake van een financieel tekort in het sociaal domein’, zo stelden de onderzoekers vast. En dan blijkt het in de praktijk lastig er extra budget voor te vinden. ‘De verwachting is dat de baten hoger zijn dan de kosten, echter deze zijn zoals we al schreven niet rechtstreeks aan te wijzen in de begroting. De kosten drukken op de begroting, de baten zijn grotendeels onzichtbaar.’

Toezicht is voor gemeenten volgens de onderzoekers daarmee een fictief verdienmodel. ‘In een tijd van krapte is het vaak lastig het bestuur te overtuigen dat deze structurele investering wordt terugverdiend.’

Minimale investering

Wat gemeenten minimaal zouden moeten investeren is lastig te zeggen. Bij de vier onderzochte gemeenten ging het om ongeveer 0,5 tot 1,25 procent van de totale Wmo-uitgaven. Dat waren dan vaak ook de investeringen in (rechtmatigheids)toezicht op de jeugdzorg. Ongeacht de omvang van de gemeente is er volgens de onderzoekers qua investering wel een ondergrens te bedenken. Bij kleine gemeenten zou een vertaling van 0,5 procent van de zorguitgaven dan neerkomen op een halve fte voor een toezichthouder. Voor een toezichtfunctie met voldoende slagkracht is dat aan de magere kant. ‘Voor kleinere gemeenten kan het een oplossing zijn om de toezichtfunctie samen met andere gemeenten te ontwikkelen en in te vullen’, zo luidt het advies.