Staatscommissie: vereenvoudig inkomensondersteuning

Beleid, wetten en uitvoering die gaan over bestaanszekerheid moeten worden vereenvoudigd. Dat adviseert de Staatscommissie rechtsstaat in haar op maandag verschenen rapport. Daarnaast ervaren gemeenten bij gegevensdeling nog te vaak drempels, wat tot opmerkelijke situaties kan leiden.

Burgers die aangewezen zijn op ondersteuning van de overheid ervaren regelingen als een ingewikkeld doolhof. ‘Mensen vallen tussen wal en schip vanwege regelingen die elkaar soms tegenwerken en die zij vanuit angst niet gebruiken’, stelt de staatscommissie. ‘En de politiek blijft na incidenten met nieuwe maatregelen komen.’

Moeilijk

De uitvoering van de inkomensregelingen is volgens de commissieleden versnipperd. ‘Het stelsel van sociale zekerheid bevat nu verschillende regelingen met elk eigen voorwaarden, rechten en plichten. Ook wanneer in verschillende regelingen ogenschijnlijk dezelfde voorwaarden worden gehanteerd, wordt niet altijd hetzelfde bedoeld’, is te lezen in het rapport. Zo staat in veel regelingen het begrip ‘inkomen’, maar is de definitie in de ene regeling anders dan in de andere. Daar komt bij dat de begripsbepalingen voor ‘inkomen’ vaak niet aansluiten op de belevingswereld van inwoners. ‘Dat maakt de regelingen extra moeilijk te begrijpen’, constateert de commissie.

Verschillen

Ondertussen is het inkomensbegrip wel vaak bepalend voor het mogen ontvangen of moeten terugbetalen van een uitkering. ‘De verschillen tussen regelingen zijn versterkt door de decentralisatie van het sociaal domein. Per gemeente kunnen begrippen of voorwaarden nu een andere invulling hebben’, aldus de commissie.

Ervaren rapporteurs

Om het vertrouwen van burgers te herwinnen moet het stelsel ‘eenvoudiger en toegankelijker’ worden. De staatscommissie doet een dringende oproep aan regering en parlement om langjarig samen te werken voor de vereenvoudiging van inkomensondersteuning. Bij de start van een kabinet moeten hierover afspraken worden gemaakt. Het parlement dient de vereenvoudigingsopgave op de voet te volgen, met de inzet van ervaren rapporteurs, zo luidt het advies.

Fraudebestrijding

Verder ziet de staatscommissie dat gemeenten en uitvoeringsorganisaties bij gegevensdeling nog te vaak drempels ervaren. Dit kan leiden tot vreemde situaties. Bijvoorbeeld dat gegevens van inwoners wél gedeeld werden voor fraudebestrijding, maar niet om gedupeerde ouders in het toeslagenschandaal te helpen. ‘Overheidsorganisaties worden door het ontbreken van wettelijke mogelijkheden én door een strikte interpretatie van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) ontmoedigd om samen te werken’, merkt de commissie op. Dit belemmert het terugdringen van het niet-gebruik van regelingen. ‘Burgers, zeker diegenen die op (inkomens) ondersteuning zijn aangewezen, zijn hierbij het kind van de rekening.’

Slechtere positie

Hierdoor wordt tevens voor iedere samenwerking het wiel opnieuw uitgevonden, en ontstaan er allerlei verschillende regimes voor gegevensdeling. ‘Dit draagt bij aan de ingewikkeldheid van regels voor inkomensondersteuning.’ Kom daarom met een grondslag voor gegevensdeling tussen overheidsorganisaties, zegt de commissie. ‘Dit zal bijdragen aan eenduidigheid en kwaliteit op het gebied van gegevensdeling, met goede waarborgen voor de privacy van de burger.’ Overigens zouden overheidsorganisaties deze gegevensbestanden niet mogen gebruiken om burgers in een slechtere positie te brengen.