Niet zeuren, aan het werk

Gebrek aan arbeidsdeskundigheid bij gemeenten leidt tot mismatches, niet zichtbare arbeidsbeperkingen en meer mensen op de bank. Dat stelt het Platform Sociaal Domein. ‘Klantmanagers in de re-integratie lopen tegen hun grenzen aan.’

Begeleiding doelgroepers ondermaats

Gemeenten erkennen de positie van de arbeidsdeskundige onvoldoende, waardoor hun doelgroep – mensen met een arbeidsbeperking – niet goed wordt gezien. Dat leidt tot negatieve persoonlijke en maatschappelijke effecten en is zelfs schadelijk voor de gemeentelijke portemonnee.

Dat is de kern van het verhaal van het Platform Sociaal Domein van de Nederlandse Vereniging van Arbeidsdeskundigen (NVvA) en ook de conclusie van gesprekken met vier arbeidsdeskundigen. Voor de erkenning van hun eigen positie bouwen ze een lobby op, maar het gaat ze vooral om de mensen met een arbeidsbeperking die zij de dupe zien worden van gebrek aan deskundigheid en kortetermijndenken van gemeenten. Doel van het platform is dat elke gemeente een arbeidsdeskundige in dienst heeft of zelf die kennis in huis heeft.

Voor de invoering van de Participatiewet in 2015 was het UWV verantwoordelijk voor mensen met een arbeidsbeperking in de Wajong. Daar bestond niet alleen kennis over loondispensatie en jobcoaching, ook arbeidsdeskundigen en verzekeringsartsen waren daar allemaal voorhanden. Met het doelgroepenregister kwam de verantwoordelijkheid daarna bij gemeenten terecht.

‘Maar gemeenten hebben die infrastructuur van het UWV niet’, zegt Inge van den Berg, arbeidsdeskundige bij de gemeente Losser en commissielid van het Platform Sociaal Domein. In alle nieuwe taken die op gemeenten afkomen is haar werk een ondergeschoven kindje. ‘Het is pionieren. Ik kreeg daar vrijheid voor, maar het is vechten voor de aandacht. Het is onontgonnen gebied.’

Het aantal jongeren met een arbeidsbeperking in een bijstandsuitkering neemt toe, merkt adviseur werk Marleen Kunst van de gemeente Almelo. In september 2014 ging de Wajong immers ‘dicht’ voor jongeren met arbeidsvermogen. Scholen zagen dat gemeenten er toen nog niet klaar voor waren. ‘Zij vroegen op de valreep nog zoveel mogelijk Wajong-uitkeringen aan en kregen die ook. Daarna bleven de aanvragen gestaag binnendruppelen. Dat hebben we o pgepakt met de bestaande mensen binnen de bestaande capaciteit. Het lukte de eerste 70 te plaatsen, maar toen zaten we inmiddels op 300 doelgroepers.’

De plaatsing in Almelo stagneerde. ‘Voordat die ontwikkeling doorsijpelt naar het gemeentebestuur verstreek veel tijd’, stelt Kunst. ‘Nu ziet men de toename en de v ragende scholen: “De helft van onze doelgroep is nieuw beschut. Gemeente, help ons.”’ De gelijktijdige BUIG-korting helpt niet. ‘Nu komen er boekhoudkundige oplossingen voor een financieel probleem. Mensen worden naar het Sw-bedrijf gestuurd, waar vooral naar de goedkoopste oplossing wordt gezocht. Doelstelling is iedereen actief te krijgen, maar om mensen echt klaar te maken voor de toekomst moeten zij zich juist kunnen ontwikkelen.’

Duurzame begeleiding
Anders dan ‘gewone’ werklozen heeft deze doelgroep extra en vooral duurzame begeleiding nodig. Zelfstandig  arbeidsdeskundige Robert Meijer wordt r egelmatig ingehuurd door gemeenten in Brabant en Limburg. ‘De meerwaarde van onze opleiding is dat je leert over belasting en belastbaarheid van een functie en een medewerker. In welke gradatie kan hij iets wel en niet. Daar zijn arbeidsdeskundigen heel vaardig in. Een persoon met rugklachten kan geen metselaar zijn, maar je kunt wel aanverwante passende functies zoeken.

En: hoe benader je mensen met een a rbeidsbeperking? Klantmanagers in de re-integratie lopen soms tegen hun grenzen aan in het finetunen en echt passend m aken van de match. Daar kun je arbeidsdeskundige inzichten voor gebruiken. Ik zie mensen na drie dagen cursus loonwaardemetingen doen, doen, terwijl daar heel veel arbeidsdeskundige benadering in zit.’

Feit is dat in veel gemeenten geen arbeidsdeskundigen werken. Het platform kent maar vier gemeenten met een formeel ingeschaalde arbeidsdeskundige: Amersfoort, Gouda, Hengelo en Velsen. Andere gemeenten moeten voor loonwaardemetingen een arbeidsdeskundige inkopen. Van den Berg: ‘Maar die ziet het grote verband in een regio minder, en kan geen gericht b eleid richting werkgevers voeren. En gaat het goed als niet-arbeidsdeskundigen loonwaardemetingen doen? Arbeidsdeskundigen monitoren jongeren, zodat die zich verder kunnen ontwikkelen. Met inzet van de juiste expertise kun je voorkomen dat iemand met een arbeidsbeperking zich ziek meldt als een bedrijf iets verandert in het werkproces.’

Arbeidsdeskundige Cora van Dorp is werkconsulent bij Stroomopwaarts MVS (Maassluis, Vlaardingen, Schiedam). ‘De meerwaarde van een arbeidsdeskundige is dat collega-werkconsulenten je inzetten wanneer cliënten klachten claimen. Dat vraagt om onafhankelijk arbeidsdeskundig advies of onderzoek. Wij kunnen de vertaalslag maken vanuit gemeente naar UWV voor bijvoorbeeld een indicatie arbeidsvermogen of beschut werk. Wij spreken ook het jargon van de arts.’

Volgens Van Dorp kiezen gemeenten soms voor het opleiden van een klantmanager tot arbeidsdeskundige. ‘Maar het mooist is als je die zelf in huis hebt.’ De kortste weg naar werk lijkt voor gemeenten belangrijker dan het juiste traject. Van Dorp merkt dat gemeenten vooral bezig zijn met uitstroom. ‘Ik denk dat een goede start en diagnose duidelijke meerwaarde hebben. De arbeidsdeskundige adviseert na goed onderzoek over de meest passende weg naar werk. Dat levert duurzamer en beter passend werk op, waardoor mensen langer uit de uitkering zijn.’

Gemiste kans
Van den Berg vindt dat gemeenten die groeiende doelgroep goed moeten bedienen. Dat vergt dezelfde deskundigheid als voorheen bij het UWV. ‘Wij zien dat verzanden en dat baart ons zorgen. Gevolg is dat mensen op de bank blijven, mismatches ontstaan en arbeidsbeperkingen niet zichtbaar zijn. Let wel: driekwart van hen heeft psychische problemen. Dat is nogal wat. Als je hen goed benadert en een passend traject aanbiedt, dient dat tegelijk een economisch en maatschappelijk belang.’

Dit beaamt Monique Klompé, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Arbeidsdeskundigen (NVvA). ‘Het gaat om de relatie tussen de arbeidsbeperking en mogelijkheden, kwaliteiten en ambities van een persoon. Wat is zijn loonwaarde? Hoe kan werk worden aangepast, zodat het wel haalbaar is? Het is een gemiste kans dat andere ambtenaren dat werk doen zonder gebruik te maken van de kennis van de arbeidsdeskundige. Borging van de kwaliteit van de dienstverlening voor mensen met een a rbeidsbeperking is belangrijk en draagt bij aan de kans op een duurzame plaatsing. Gemeenten dienen een arbeidsdeskundige in te schakelen of ambtenaren laten coachen door een arbeidsdeskundige.’

Het UWV zet sinds 2015 in 35 arbeidsmarktregio’s Dedicated Arbeidsdeskundigen (DAD’en) voor betere samenwerking met en ondersteuning van gemeenten. Deze speciaal aangewezen arbeidsdeskundigen delen wetskennis en ondersteunen bij selectie van de juiste klanten voor adviezen, indicaties en beoordelingen. ‘Intussen is de rol van de DAD’en uitgebreid naar aanpalende onderwerpen rond re-integratie, zoals de banenafspraak en beschut werk’, aldus een UWV-woordvoerder. Het verschilt per arbeidsmarktregio hoe DAD’en helpen bij de verbinding tussen UWV en gemeenten. ‘Binnen het UWV en bij gemeenten bestaat onverminderd behoefte aan deze samen werkingsvorm en kennisuitwisseling. Het UWV wil de bestaande inzet van DAD’en voortzetten.’

Volgens Van den Berg kunnen DAD’en vanuit hun adviserende en ondersteunende rol nooit het werk doen voor de gemeente. ‘Het is een zware onderschatting van de behoeften van deze doelgroep als men gedacht heeft te kunnen volstaan met deze ondersteuning vanuit het UWV.’ Volgens NVvA-voorzitter Klompé heeft het UWV veel pogingen gedaan hun kennis en brede netwerk over te dragen. ‘Maar gemeenten zitten midden in een decentralisatietraject. Dat is breder dan de Wajong-overdracht. Juist in dat proces kozen gemeenten voor zelf opbouwen of aanvullen. Ze hebben niet altijd gebruik gemaakt van kennis van het UWV.’

Complexe doelgroep
En dat terwijl mensen in het doelgroepenregister een complexe doelgroep zijn met vooral jongeren uit het s peciaal en praktijkonderwijs. ‘Het kost veel investering en tijd om eruit te halen wat erin zit. Dat onderschatten veel gemeenten’, weet Kunst. Mede door gebrekkige financiële ondersteuning kunnen gemeenten noodzakelijke kwalitatieve dienstverlening lastig vormgeven. ‘Je zou bijvoorbeeld een beroep moeten kunnen doen op een verzekeringsarts om beperkingen te zien. Als je dat niet doet, is er een kans op afbreukrisico.’

Arbeidsdeskundigen maken de vertaalslag van belastbaarheid van de betrokkene naar belasting in een bepaalde functie en zoeken werkgevers die kunnen en willen schaven. De kwaliteit van klantmanagers op dit punt verschilt erg. ‘Over het algemeen zijn zij niet geschoold op het vinden van balans tussen belastbaarheid, duurzaamheid van de plaatsing en het kostenaspect.’

Gemeenten kunnen arbeidsdeskundigen beter waarderen en zo de doelgroep meer recht doen, vindt Klompé. ‘Richt je vooral op duurzame plaatsingen en minder op kortetermijndenken. Er moet perspectief zitten in het werk. Iemand kan best na een jaar stoppen, als er maar de gedachte achter zit van loopbaanontwikkeling. Dan was het toch een duurzame plaatsing. Anders leidt het tot frustratie bij werknemer en werkgever.’

Meijer ziet dat besef doordringen tot gemeenten. ‘Ze realiseren zich dat zij blijvend moeten begeleiden. Als iemand met de indicatie banenafspraak zijn baan verliest, moet de gemeente toch ondersteunen. Een reguliere magazijnmedewerker kan zo aan het werk, maar bij een kandidaat met een fysiek of psychisch probleem vergt dat meer.’ Volgens Kunst moeten gemeenten vooral een visie ontwikkelen op de doelgroep. ‘De kost gaat voor de baat uit. Je verdient die investering terug op de lange termijn. Met de juiste ondersteuning komen ze grotendeels goed terecht en verdienen ze hun eigen inkomen. Ik mis visie daarop.’

Ondersteuning
Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) roemt de inzet van arbeidsdeskundigen van het UWV bij gemeenten. SZW heeft geen beeld van arbeidsdeskundigen die gemeenten zelf in dienst hebben en kan de opmerking dat maar vier gemeenten een formeel ingeschaalde arbeidsdeskundige in dienst hebben, niet goed plaatsen. Het is aan gemeenten zelf passende ondersteuning te bieden om mensen uit de Participatiewet op de arbeidsmarkt te plaatsen, aldus SZW. Binnenkort informeert staatssecretaris Van Ark de Kamer over uitkomsten van ervaringsonderzoeken onder cliënten, werkgevers en gemeenten. Het ministerie wil daar niet op vooruitlopen.