‘Situatie Oekraïense ontheemden begint te knellen’

De Adviesraad Migratie signaleert dat de situatie van de ruim 93.000 Oekraïense ontheemden in Nederland steeds ongemakkelijker wordt. Door de tijdelijkheid van hun wettelijke status, een gebrek aan toekomstperspectief en de ongelijke behandeling ten aanzien van andere asielzoekers krijgen zowel de ontheemden zelf als de gemeenten die hen opvangen het steeds benauwder.

Prijs van de tijdelijkheid

‘De prijs van tijdelijkheid’. Zo noemt de adviesraad haar signalering. De EU-Richtlijn Tijdelijke Bescherming, het wettelijk kader waarbinnen mensen die Oekraïne zijn ontvlucht de status van ontheemden hebben gekregen, kan tot uiterlijk 4 maart 2025 verlengd worden. Wat er daarna gebeurt is onduidelijk, en dat moet veranderen.

Onduidelijkheid voor gemeenten en werkgevers

Onduidelijk is ook tot wanneer gemeenten opvang moeten blijven regelen, tot wanneer werkgevers van de Oekraïners kunnen rekenen op hun werknemer en belangrijker: hoelang de vluchtelingen hun bijzondere status behouden. Het ontbreekt ze aan perspectief, zegt de Adviesraad Migratie. ‘Uit alle gesprekken met Oekraïners blijkt dat ze geen enkele grip hebben op hun eigen verblijf’, aldus Monique Kremer, voorzitter van de adviesraad.

Gevolgen

Die onzekerheid heeft verschillende gevolgen. ‘Het is voor de ontheemden heel vervelend dat ze geen idee hebben waar ze aan toe zijn. Vaak kampen ze al met psychische problemen door de situatie in hun thuisland. Daarnaast maakt de onzekerheid dat gemeenten niet goed kunnen inschatten waar ze staan wat betreft opvanglocaties.

Arbeidsmarkt

Ook de mogelijkheden voor ontheemden op de arbeidsmarkt worden beperkt omdat er geen duidelijkheid is over hun wettelijke status. Hoewel veel Oekraïners snel aan het werk konden, over het algemeen aan de onderkant van de arbeidsmarkt, lukt het niet om door te dringen in het midden- en hogere segment. Werkgevers zijn huiverig om te investeren in personeel wanneer er geen zekerheid is over de continuïteit.

Coulance

‘In beter betaalde sectoren is er weinig coulance voor mensen die de taal niet goed spreken en meer ondersteuning nodig hebben. Daar hebben statushouders ook last van. Daarnaast zijn er in sommige beroepen kwalificaties nodig als een BIG-registratie. Als maatschappij kunnen we, door hiermee flexibeler om te gaan, veel meer gebruik maken van de kwaliteiten die vluchtelingen met zich meebrengen.’

Ongelijke behandeling

De rechtspositie van Oekraïense ontheemden staat daarnaast steeds meer ter discussie, vooral door de bijzondere behandeling die zij krijgen ten aanzien van andere asielzoekers. ‘Op het gebied van werk, opvang en leefgeld mogen Oekraïners meer dan andere asielzoekers. Het is zeker niet allemaal rozengeur en maneschijn, ze zijn niet op alle fronten beter af. Asielzoekers hebben doorgaans veel eerder duidelijkheid over hun kansen in Nederland.’

Snel duidelijkheid geven

De problemen die de adviesraad signaleert kunnen deels worden weggenomen door zo snel mogelijk te besluiten wat er na 4 maart 2025 gebeurt. ‘Ondanks dat de situatie in het thuisland heel bepalend is, vinden wij het toch noodzakelijk dat er snel perspectief wordt geboden.’ Naast inzet op terugkeer ziet de adviesraad drie opties voor na de EU-richtlijn. Het verlenen van wederopbouwvergunningen is daar één van. Ook permanente vergunningen of een verblijfsvergunning via werk of studie wordt geopperd.

Opvang via COA onwenselijk

‘We schetsen de opties omdat er een maatschappelijk debat moet zijn. Het is heel belangrijk dat hier nu over nagedacht wordt, aangezien 2025 al sneller is dan je denkt.’ Wanneer er geen vervolg komt op de EU-Richtlijn Tijdelijke Bescherming moeten alle ontheemden de reguliere asielprocedure volgen. ‘Gezien de wachttijden en de druk op de IND en het COA is niks doen zeer onwenselijk.’

Lessen voor reguliere opvang

De Adviesraad Migratie concludeert ten slotte dat de overheid lessen kan trekken uit de opvang van Oekraïners, die toegepast kunnen worden op de situatie in de reguliere asielopvang. ‘De ongeplande decentralisatie heeft laten zien dat gemeenten goed in staat zijn om met grote groepen migranten te werken. Ook particuliere opvang heeft een grote bijdrage geleverd. Anders dan reguliere asielzoekers zijn Oekraïners onder andere hierdoor eerder ingebed in de samenleving.’ Daarnaast is wederom aangetoond dat het nodig dat er meer structurele tijdelijke huisvesting komt voor verschillende doelgroepen.