Zorgen over nieuwe Europese bodemrichtlijn

Brussel wil grip krijgen op de kwaliteit van de bodems in de Europese lidstaten en tegelijkertijd verdere verstedelijking afremmen. Tegen de achtergrond van die ambitie kwam de Europese Commissie afgelopen zomer voor de dag met de Richtlijn bodemmonitoring en veerkracht. Het is een richtlijn die in Nederland met enige angst en beven tegemoet wordt gezien. Net als kortgeleden de Natuurherstelwet die zowel in Nederland als Brussel tot felle debatten leidde.

Beide richtlijnen zijn vruchten van de Green Deal van de huidige Europese Commissie, en meer specifiek van de bijbehorende biodiversiteitsstrategie.

Komende maandag 16 oktober is de nieuwe bodemrichtlijn onderwerp van gesprek van de Europese milieuministers. Voor het zover is, praat de Kamercommissie van Infrastructuur en Waterstaat deze donderdag over het Nederlandse standpunt. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) liet vorig jaar al weten dat gemeenten mogelijk ‘onaanvaardbare risico's’ gaan lopen, omdat de Omgevingswet hen voor de Nederlandse bodem verantwoordelijk maakt.

Gemeenten in de stress

‘Nagenoeg alle grond in Nederland voldoet niet aan de in het wetsvoorstel genoemde bodemkwaliteit’, schreef de VNG. ‘Dit betekent dat het voor gemeenten financieel en uitvoeringstechnisch een vrijwel onhaalbare norm is.’

Denk aan woningbouwprojecten die wellicht in de problemen komen, zei de koepelorganisatie. Veel van de bouwgrond komt uit het buitenland. ‘Gezien de fraudegevoeligheid van de grondhandel en zwakke handhaving op grondtransport is het aannemelijk dat deze grond viezer is dan wat op papier is vastgelegd. Gemeenten zijn dan verantwoordelijk om het te laten voldoen aan de EU-norm.’

Werk aan de winkel

Zou de richtlijn volgend jaar bekrachtigd worden door het Europees Parlement en de raad van ministers, dan betekent dit dat lidstaten elke vijf jaar de bodemgezondheid moeten gaan meten, op basis van indicatoren die Europa voorschrijft, en jaarlijks in beeld brengen hoe het gaat met het ruimtebeslag en de afdekking van de bodem door bijvoorbeeld woningbouw.

Ruimtebeslag wordt gedefinieerd als ‘de omzetting van natuurlijk en half-natuurlijk land in kunstmatig land’, aldus het kabinet in een impactanalyse die kortgeleden naar de Tweede Kamer kwam. De Europese Commissie wil er naar toe dat er in de lidstaten onder de streep geen extra bebouwing bij komt. Oftewel: no net land take, zoals dit wordt genoemd, in eindjaar 2050. In artikel 11 van de richtlijn staat namelijk dat nieuw ruimtebeslag zo veel als mogelijk gecompenseerd moet worden. Het kabinet wil dat dit compensatieprincipe geschrapt wordt.

Voor Nederland zou netto geen extra ruimtebeslag een gigantische opgave betekenen, zo beschreef het Planbureau voor de Leefomgeving begin dit jaar in een analyse. In de tijdsperiode 2000 tot en met 2018 kwam er elke dag tien hectare kwam. Nederland is daarmee één van de koplopers in de Europese Unie.

One out all out

Ook is het kabinet bang voor rechtszaken. Daarom wil Nederland duidelijkheid van de Commissie over de vraag of de Europese ruimtebeslageisen voorwaarden gaan worden voor de vergunningverlening. Daarnaast vreest het kabinet voor de juridische gevolgen van het ‘one out all out’-principe als het gaat om de bodemkwaliteit. Een gezonde bodem moet voldoen aan meerdere Europese criteria. Voldoet één punt niet, dan is de bodem formeel ongezond.

Dit geldt nu ook al voor kwaliteit van de Nederlandse wateren in het kader van de Kaderrichtlijn Water, die in 2027 afloopt. Volgens deskundigen geeft dit ‘one out all out’-principe een ongenuanceerd beeld van de werkelijke waterkwaliteit.

Tachtig tot negentig procent

Bovendien kan er debat zijn over de geschiktheid van één of meerdere criteria. Het fosforgehalte is volgens het kabinet een voorbeeld daarvan. De Commissie van Deskundigen Meststoffenwet (CDM) schat in dat tachtig tot negentig procent van de Nederlandse landbouwgronden niet aan het vereiste fosforgehalte voldoet. Vooraanstaand landbouwecoloog Gerard Ros beschreef hetzelfde. Maar niet alleen daarom wil het kabinet af van dit fosforcriterium: 'Fosfor heeft geen negatief effect op de bodemecologie, noch op de humane gezondheid.’

Een vergelijkbaar, hoewel minder groot, probleem duikt op als het gaat om de verhouding tussen bodemorganische koolstof en klei. Die verhouding is in de Nederlandse zeekleigebieden niet zoals de Europese Commissie dat wil. ‘Dit komt door natuurlijke achtergrondwaarden als gevolg van natuurlijke sedimentatieprocessen', schrijft het kabinet. 'Het zal nagenoeg onmogelijk zijn om met maatregelen voor duurzaam bodembeheer wel aan de ratio te gaan voldoen.’

Wel of geen eisen?

De huidige richtlijn bevat geen resultaatsverplichtingen. Niet voor 2050 en niet voor tussenliggende jaren. Daar is het kabinet blij mee. Of dat zo blijft, is een open vraag. Zes jaar na inwerkingtreding van de richtlijn, evalueert de Europese Commissie de stand van zaken. Wat is de uitwerking geweest van de monitoring en de daadwerkelijke aanpak door de lidstaten? Is er met zicht op eindjaar 2050 te weinig vooruitgang geboekt, dan komen er wel eisen op tafel.