Wkb krijgt weinig handen op elkaar

De eerste signalen over de per 1 januari ingevoerde Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) zijn niet bijster positief, zo blijkt uit een rondgang van Binnenlands Bestuur onder ambtenaren, bouwers en politici. De vrees is dat de Wkb voorlopig alleen maar extra werk kost.

Druk

Het was in het laatste kwartaal van 2023 druk bij de bouwloketten van de meeste gemeenten. Veel initiatiefnemers van nieuwe woning- of utiliteitsbouwprojecten probeerden nog snel voor het nieuwe jaar een omgevingsvergunning rond te krijgen. Projecten die vóór 1 januari 2024 een vergunning hebben aangevraagd, vallen namelijk nog onder het toezichtstelsel van de gemeente. Op die datum ging, samen met de Omgevingswet, ook de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) van start.

Kwaliteitsborger

Deze wet legt de controle op en de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van nieuwbouw grotendeels bij de opdrachtgever en bouwer. Die moeten een onafhankelijk kwaliteitsborger inschakelen die bouwplannen beoordeelt, en tijdens de bouw de kwaliteit en veiligheid van de constructie controleert. De gemeente controleert voornamelijk achteraf.

Controles

Met de Wkb wil de wetgever vooral dat de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit en veiligheid van het bouwwerk tijdens en na het bouwproces voor iedereen duidelijk is. De wet neemt, in theorie, gemeenten een hoop werk uit handen. Gemeenteambtenaren hoeven niet langer tijdens de bouw controles uit te oefenen. Ze hoeven enkel aan het eind van het proces toestemming te geven om het gebouw te gebruiken.

Grote stappen

De Eerste Kamer is altijd kritisch geweest op de grote stappen die verschillende ministers met de nieuwe wet wilden zetten. De senaat wilde daarom dat eerst werd geoefend met de nieuwe wets­regels voordat ze werden ingevoerd. Na een aantal proefprojecten is de Eerste Kamer in 2023 akkoord gegaan met de invoering, maar wel met een aantal slagen om de arm. Zo ging de wet alleen gelden voor nieuwbouw; de Wkb voor verbouwingen van bestaande woningen en gebouwen wordt pas ingevoerd wanneer er meer duidelijk is over de praktijk en er ook pilotprojecten voor verbouw gestart zijn. Als alles goed gaat, kan de Wkb voor verbouw dan in januari 2025 alsnog worden ingevoerd.

Deadline

Maar in een brief die toenmalig minister Hugo de Jonge in mei naar de Eerste Kamer stuurde, lijkt die deadline niet haalbaar. In de eerste plaats blijkt uit een evaluatie dat er nog nauwelijks geoefend is met de verbouw. Daarnaast is in de eerste maanden van 2024 slechts een handjevol bouwvergunningen verleend.

Oude regime

Dat laatste verrast Wico Ankersmit, directeur van de vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederland, allerminst. ‘Alle opdrachtgevers hebben eind 2023 een aanvraag ingediend om onder het oude regime te vallen, dus zijn er weinig praktijkgevallen om te evalueren. Je kunt geen wedstrijd analyseren die nog niet van start is gegaan.’ De invoeringsdatum is door de minister inmiddels opgeschoven naar juli 2025.

Onbekendheid

Uit onderzoek van Arcadis in opdracht van het ministerie blijkt dat er nog heel wat kreukels gladgestreken moeten worden voordat de wet vlekkeloos loopt. Volgens Ankersmit is er vooral nog veel onbekendheid met de Wkb bij de marktsector en gemeenten. ‘En dan geldt de Wkb nu alleen nog maar voor nieuwbouw. Dat is een relatief eenvoudig deel van de bouw. Verbouw is veel ingewikkelder, en in die sector zijn bedrijven vaak veel kleiner en de opdrachtgevers meestal particulieren. Die hebben echt nog nooit van de Wkb gehoord. Die mensen krijgen straks dus aan het loket te horen dat ze een kwaliteitsborger moeten inschakelen. En dat dit ze een paar duizend euro extra gaat kosten.’

Padelbaan

Die kosten zijn ook nog een belangrijk punt, zo blijkt uit het onderzoeksrapport van Arcadis. Het bureau onderzocht een twaalftal bouwprojecten, waaronder woningen, bedrijfspanden, loodsen en zelfs een padelbaan. De kosten van het inschakelen van een kwaliteitsborger blijken daarbij soms flink hoger te liggen dan de oude gemeentelijke legeskosten.

Maatwerk

Volgens Reina Uittenbogaard, jurist bij bouwkoepel Bouwend Nederland, is dat ook een reden om de invoering van de Wkb-verbouw nog niet in te voeren. ‘Bij de kosten van nieuwbouw, vooral als het om meer dan een paar woningen gaat, is veel gestandaardiseerd en kunnen de kosten voor kwaliteitsborging relatief laag gehouden worden. Verbouw is echter altijd maatwerk, en dat zal eerder tot meer dan tot minder werk voor de kwaliteitsborger leiden. Daarmee gaan de kosten verder omhoog. Zo kan het voorkomen dat je straks voor een verbouwing van 25.000 euro ook nog eens 5.000 euro kwijt bent voor een kwaliteitsborger. Dat is te belastend voor particulieren.’

Ingebruikname

Een ander groot probleem met de Wkb is de ingebruiknameverklaring die de kwaliteitsborger moet ondertekenen. Daarmee wordt vastgesteld dat het bouwwerk is gebouwd zoals beloofd en dat het voldoet aan alle wettelijke eisen uit het Bouwbesluit. Maar uit de verschillende proefprojecten blijkt dat de kwaliteitsborger die handtekening veelal niet kan zetten, omdat belangrijke onderdelen uit het dossier niet aanwezig zijn.

Serieuzer

Er ontbreekt bijvoorbeeld een bon van aangeschafte materialen, of er zijn geen foto’s gemaakt van cruciale onderdelen van het bouwproces, zoals de wapening vóór het betonstorten. In sommige gevallen gaat het om relatief kleine afwijkingen of onvolkomenheden. Maar soms blijkt het probleem serieuzer: er wordt niet aan de brandveiligheidseisen voldaan, of de kwaliteit van de constructie is achteraf moeilijk te controleren.

Gemeente

Het feit dat de borger door geconstateerde gebreken geen verklaring afgeeft, zou ook als iets positiefs gezien kunnen worden: het systeem werkt dus. Maar bij het uitblijven van een verklaring van de kwaliteitsborger komt de controle op het bouwwerk ineens weer terug op het bordje van de gemeente. Die moet immers handhaven, maar is bij het bouwproces niet betrokken geweest. In een aantal proefprojecten bleek bovendien dat, wanneer de gemeente een woning achteraf moest controleren, de bewoners inmiddels al hun intrek hadden genomen.

Fnuikend

Ambtenaren bij bouw- en woningtoezicht maken zich zorgen over de hoeveelheid werk die de Wkb in de huidige vorm zal gaan kosten. Het gebrek aan inzicht in de juridische en praktische gevolgen wanneer er problemen ontstaan is fnuikend, vinden ze. Vooral omdat bij de proefprojecten al is gebleken dat het uitblijven van een ingebruiksverklaring geen incident is: het komt bij een groot deel van de projecten voor.

Leges

Vooralsnog betekent dit dat gemeenten het aantal beschikbare mensen voor bouwwerkcontroles voorlopig niet zullen afschalen. Ze zijn sowieso nog nodig, omdat veel bouwvergunningen nog onder de oude regelingen zijn afgegeven, en vooral die bouwwerken zullen de komende jaren worden gebouwd. Maar het extra werk dat gemeenten onder de Wkb moeten doen, heeft nog een ander nadeel: het wordt niet of nauwelijks gecompenseerd door leges.

Lees het hele verhaal over de Wkb deze week in BB13 (inlog).