Wit mannenbolwerk wil veranderen

Waterschappen worden nog grotendeels bestuurd door witte, al wat oudere mannen. ‘Maar water raakt ons allemaal, welke leeftijd, kleur, achtergrond, we ook hebben’, aldus bestuursadviseur Marjolein Friele.

Lang zag Joyce Sylvester, van Surinaamse afkomst, zichzelf niet als vrouw van kleur. Maar naarmate ze carrière maakte in het openbaar bestuur (onder andere Eerste Kamer, vervangend Ombudsman, waarnemend burgemeester van Anna Paulowna en Naarden) drong het besef door dat ze ook als rolmodel fungeert, vertelde ze Binnenlands Bestuur in 2008.

Nu is Sylvester pleitbezorger van een diverser openbaar bestuur. Inmiddels is zij dijkgraaf van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Een witte raaf in de watersector, pun not intended.

De wereld van de waterschapsbesturen is geen hengstenbal meer, zoals lang het geval was. Maar wat gender, leeftijd, religie, geaardheid, arbeidsvermogen betreft, is er nog weinig terug te zien van de bevolkingssamenstelling. Vrouwen zijn sterk ondervertegenwoordigd. En dan zitten in de besturen doorgaans ook nog mannen van gevorderde leeftijd, weet Marjolein Friele. Zij is bestuurskundig adviseur bij Waterschap Vechtstromen. Met de verkiezingen van 2023 voor de deur probeert haar waterschap de boel wat op te schudden waar het de (culturele) diversiteit betreft. Niet om woke te zijn, maar omdat de vraagstukken waar waterschappen zich mee bezighouden in toenemende mate álle inwoners van Nederland raken, niet vooral boeren en buitenlui die er traditioneel het meeste belang bij hadden. ‘Water is volgens het rijk een ordenend principe’, zegt Friele daarover.

‘Meer dan ooit wordt het meegenomen in de keuzes voor de ruimtelijke ordening, onder meer als gevolg van de klimaatontwikkelingen. Gedempte grachten worden geopend, beken en riviertjes worden weer bovengronds gebracht. Verder is er meer noodzaak water vast te houden of wateroverlast te voorkomen. Water raakt ons allemaal, welke leeftijd, kleur, achtergrond, we ook hebben. Daarom is het relevant die afspiegeling terug te zien in het waterschapsbestuur. Of afwegingen dan anders zijn, weten we niet. Maar het helpt wel om meer perspectieven aan bod te laten komen.’

Balanceren

Niet het waterschap, maar de kiezer bepaalt wie er in het waterschapsbestuur komt. ‘Het is balanceren tussen waar wij als ambtelijke organisatie over gaan en waar het uit onze handen is’, zegt Friele. ‘Maar we vragen partijen wel aandacht voor diversiteit op de kandidatenlijsten. Als daar afwisselend man/vrouw, man/vrouw op staan, kun je zeggen dat je een mooie verdeling hebt tussen de geslachten. Maar bij het vormen van een dagelijks bestuur zie je dan dat in principe de lijsttrekker in het bestuur komt. Vaak is dat een man. Daarom attenderen we partijen erop dat ze uit oogpunt van diversiteit goed nadenken over wie de lijst aanvoert. Of lever als partij in je streven naar meer diversiteit niet automatisch de nummer één als dagelijks bestuurder. Dat snijden we ook aan bij de partijen die de geborgde kandidaten leveren.’

Onder meer educatie en voorlichting zijn voor waterschappen manieren om bij het nastreven van meer diversiteit de politiek te ontstijgen, denkt ze. Of dat meteen vruchten afwerpt, weet ze niet, maar Vechtstromen ziet het als langetermijninvestering. Potentiële kandidaten blijken vaak relatief onbekend met de activiteiten van waterschappen. ‘Hoe kun je jonge mensen interesseren als ze niet eens weten dat je bestaat en wat je doet? Dan is er geen basis om te werken aan diversiteit en betrokkenheid.’ In aanloop naar de waterschapsverkiezingen van 2023 bood Vechtstromen onder meer een cursus aan die meer mensen moet enthousiasmeren om actief te worden in het waterschap. Deelnemers worden in de cursus van ProDemos, meegenomen in de taken van het waterschap en hoe dat in bestuurlijke zin opereert. ‘Voor de eerste training hoefden we nauwelijks moeite te doen. Een aankondiging op onze social- media-kanalen en een persbericht. Wie meldden zich? Een groep mensen die redelijk vergelijkbaar is met de leden van ons huidig algemeen bestuur: veel oudere, witte mannen.’

Stapje extra

Voor een volgende training zette haar waterschap net een stapje extra om andere geïnteresseerden te werven. ‘Onder meer door een filmpje op te nemen met twee van onze vrouwelijke bestuursleden, waaronder ons jongste bestuurslid’, vertelt Friele. ‘Of het geholpen heeft, kan ik niet bewijzen. Maar de tweede groep was wat samenstelling betreft anders dan de eerste. Met meer vrouwen en jongeren.’ De stichting Stem op een Vrouw beijvert zich om meer vrouwen in politieke functies te krijgen door middel van stemcampagnes voor voorkeurstemmen. Oprichter en bestuurder Devika Partiman juicht de inspanningen voor meer diversiteit in de waterschapsbesturen toe.

‘Ik denk dat kandidatencommissie niet meer kunnen volstaan met wat ze altijd deden, namelijk wachten tot mensen solliciteren. Als politieke partij, als waterschap en misschien zelfs wel als landelijke overheid moeten ze er echt achteraan om meer diversiteit te bereiken. Dat gebeurt nog weinig.’ Voor de kandidaatstelling van 2023 is het naar haar idee rijkelijk laat om nog werk te maken van mensen met uiteenlopende achtergronden. ‘Begin er eerder mee, bijvoorbeeld meteen na de verkiezingen. Dan geef je geïnteresseerden vier jaar de tijd zich te oriënteren. Ik denk dat dan meer vrouwen zich kandideren.’

Investering

Stem op een Vrouw zette zelf een mentorprogramma op voor het waterschap en de provinciale verkiezingen volgend jaar. ‘Het blijkt nog best lastig om enthousiastelingen te vinden’, aldus Partiman. ‘We hebben een kleine groep met vijftien geïnteresseerde vrouwen die we trainen. We koppelen ze aan bestuurders en nemen ze mee op excursie naar een waterschap en een provinciehuis. Als je het dichterbij haalt, zie je dat de interesse verveelvoudigt. Maar dat vergt wel een investering van een jaar.’

Wat kunnen waterschappen en politieke partijen naar het idee van Partiman intussen ondernemen? ‘Als ze meer verschillende mensen op de lijst willen, moeten ze dat specifiek uitspreken: dit is de huidige demografie in het waterschap en daarvan willen we een afspiegeling, met meer vrouwen, mensen van kleur en jongeren. Dat vinden ze vaak gewaagd.’ Wat naar haar idee ook helpt, is de aanstelling van een jeugdwaterschapper, naar het voorbeeld van een kinderburgemeester. ‘Jongeren willen best langs middelbare scholen om te vertellen over het werk van het waterschap. Lobby verder bij bedrijven en opleidingen. Er zijn veel jonge klimaatactivisten. Waarom die niet uitnodigen bij het waterschap?’

Educatie is volgens Partiman een belangrijk middel, maar te grote voortvarendheid schrikt af. ‘Bied mensen uit de doelgroepen waar je je op richt de kans om kennis te maken, maar zeg niet meteen: solliciteer. Geef ruimte aan de twijfel die potentiële kandidaten mogelijk hebben, of ze wel genoeg van het onderwerp weten, en om af te wegen of het iets voor hen is. Vaak wordt gedacht dat als mensen maar bereikt worden, ze zich ook meteen willen kandideren.’