Vught één groot verkeersinfarct

Het is mooi wonen in Vught. Parkachtige omgeving. Rustige woonlanen. Oude dorpskern. Het gemoedelijke, rustieke Brabant. En geen tekort aan huizen voor twee, drie keer modaal. ‘Een groene oase in een cultuurhistorisch landschap onder de rook van Den Bosch. Maar hoelang nog? Achter hoeveel geluidswallen wonen we straks wel niet?’, vragen burgemeester Roderick van de Mortel (VVD) en wethouder Wilbert Seuren (D66, openbare ruimte en verkeer) zich af met een ondertoon van ongerustheid.

Want naast het plattelandskarakter heeft Vught nog een andere werkelijkheid. Dat is Vught als knooppunt tussen de snelweg A2 en de rijksweg N65 Tilburg-Den Bosch. De oostwest verbinding in Brabant naar de A2 loopt samen met spoorlijnen richting Den Bosch, Tilburg en Eindhoven dwars door woonkernen heen. Merkbare effecten? Vastlopend autoverkeer in de spits, geluidsoverlast, onveiligheid voor scholieren en ander langzaam verkeer dat de N65 moet oversteken, stank, en concentraties fijnstof in de lucht die wettelijke normen overschrijden.

‘Barrières van infrastructuur en geluidschermen hebben Vught in vier delen gehakt’, stelt Van de Mortel vast. ‘Van onze 25 duizend inwoners zijn er 7 duizend afgesneden van de dorpskern, die zitten in een enclave. Wie van Vught-Noord naar Vught-Zuid wil, kan daar alleen komen door de gevaarlijke N65 over te steken. En dan het groene buitengebied met trekpleisters als landgoed Maurick en nationaal landschap Het Groene Woud. Ook dat is door alle rijksinfrastructuur geïsoleerd geraakt.’

Vught telt ook tien gelijkvloerse spoorwegovergangen, die door het vele treinverkeer meer dicht dan open zijn en verkeersopstoppingen veroorzaken. De slagbomen zullen nog vaker gesloten zijn na het besluit van de Tweede Kamer om in het kader van het Programma Hoog Frequent Spoor (PHS) intercitytreinen ‘spoorboekloos’ te laten rijden. Dan flitsen er over niet al te lange tijd ieder uur acht tot twaalf intercity’s extra door Vught, ofwel 430 treinen per dag. In de planning zit bovendien de aantakking via Vught van goederentreinen uit Brabant op de Betuwelijn. Waardoor er dagelijks tussen de zestig en honderdvijftig goederentreinen langs de huizen zullen denderen.

‘Economisch zal het wel nodig zijn’, zegt Van de Mortel, ‘want Vught ligt qua spoor en wegverkeer aan belangrijke vervoersassen van het Rijk. Maar laat onze inwoners er zo min mogelijk last en stress van hebben. Je kunt niet alle spoorverkeer door dit dorp blijven proppen.’

Rijstroken verbreden

Is alle overlast daarmee in beeld gebracht? Nee, er is nog de ophanden zijnde verbreding van de A2 tussen Den Bosch en Eindhoven met twee keer drie rijstroken. Die dreigt Vught op te zadelen met nog méér verkeerslawaai en nieuwe 7 meter hoge geluidswallen.

Wethouder Wilbert Seuren heft waarschuwend de hand. ‘Die twee keer drie rijstroken zouden na 2020 al te krap zijn.’ Dat haalt de wethouder uit een brief van de minister van juni 2010 aan de Kamer over het stedelijk netwerk BrabantStad. ‘Voor het tracé Den Bosch-Eindhoven worden tussen 2020 en 2028 opnieuw problemen met de bereikbaarheid verwacht.’

Voor Kamerleden was dit zelfs reden om de minister op te roepen de A2 van Vught tot Eindhoven dan maar meteen, vanaf 2011, tot twee keer vijf rijstroken te verbreden. ‘Liefst 75 procent van de gemeente’, rekent Seuren voor, ‘ligt in de wettelijke zogeheten ‘geluidszone rijksinfrastructuur’. En een kwart van de bebouwing ligt in meerdere geluidszones. Naar de geluidshinder aan woningen die tussen een weg én een spoorlijn liggen, kijkt de wetgeving niet.’ Vught kan, zo concluderen de bestuurder, als kleine gemeente in zijn eentje geen vuist maken tegen al het rijksbeleid.

‘De spooruitbreiding, de A2 en de N65’, resumeert Van de Mortel, ‘zorgen voor een cumulatieve opstapeling van problemen met de leefbaarheid. Afzonderlijke milieunormen en afzonderlijke ministeries bieden daarvoor geen oplossing. Formeel is er niemand die de verschillende overlastdossiers aan elkaar koppelt. Van de rijksplannen kwamen we tot dusverre alleen kleine puzzelstukjes te weten.

Tweede Kamerlid Aptroot noemde Vught het meest schrijnende voorbeeld dat hij kende van volstrekte lacunes in wetgeving als problemen rond mobiliteit, verkeersveiligheid en leefbaarheid in één relatief klein gebied.’ Vught trekt sinds 2007 bij ministerie, parlement en provincie ‘harder aan de bel dan ooit’ over haar infrastructurele malheur, benadrukt Van de Mortel. Tussentijds zijn er aanpassingen aan de weg gepleegd, zoals extra opstelstroken. Ook loopt er al lang een discussie over de ombouw van de N65 tot autosnelweg.

Tussen de andere gemeenten aan de N65, Tilburg, Oisterwijk, Haaren en Den Bosch, ligt al geruime tijd een convenant waarin onder meer een voorkeur wordt uitgesproken voor ondertunneling van de N65 bij Vught. De gemeente presenteerde in 2009 ook de visie Van knelpunt naar knooppunt, met oplossingen en varianten voor vermindering van de overlast. Van de Mortel: ‘Het idee erachter is: als je hier dan toch wegen en spoorlijnen wilt verbreden en verknopen omdat het belangrijk is voor Brabant en Nederland, doe het dan dan meteen goed. De Visie Vught gaat uit van ondertunneling van de N65, van verdiepte aanleg van de A2 en bundeling van de A2 met spoor dat in Vught deels onder het maaiveld ligt. Vught wordt dan weer aaneengesmeed tot één geheel.’

Geraas

Met wethouder Seuren staan we bij het verkeerslicht op de kruising van de Helvoirtseweg naar de N65. Vrachtwagencombinaties van vele nationaliteiten denderen in oorverdovend geraas voorbij. ‘Deze weg’, zegt Seuren, ‘is ons grootste knelpunt. We hebben Kamerleden en Statenleden naar de N65 gehaald, zodat ze zich een levendig beeld konden vormen van de herrie, de fysieke splitsing van Vught, de oversteekrisico’s voor dagelijks 2 duizend fietsende scholieren en de groene omgeving.

Vrachtwagens reden zich in het verleden herhaaldelijk vast onder het spoorviaduct over de N65 dat niet hoog genoeg is. Achteropkomend verkeer knalde er kansloos bovenop. Zware ongelukken hebben we gehad, doden ook. Nu staan er langs de N65 waarschuwingsborden voor truckchauffeurs om bij twijfel over de hoogte van de eigen wagen tijdig af te buigen. Ze rijden dan vanaf het laatste stukje N65 door de bebouwde kom van Vught naar de A2. Dat zorgt ook weer voor onrust en overlast. Je wilt het niet, maar er is nu geen alternatief.’

Daartoe aangespoord door twee Kamermoties in 2009 besloot toenmalig minister Eurlings (Verkeer) tot een gebiedsgerichte zoektocht (pilot) naar structurele maatregelen voor het gehele traject van de N65; van Tilburg en Oisterwijk naar Haaren en Vught. De werkwijze: niet het ministerie van Verkeer (tegenwoordig: Infrastructuur en Milieu) is als eigenaar van de N-weg aan zet, maar bestuurders uit de regio van de N65 verkennen samenhangende oplossingen voor doorstroming en bereikbaarheid, verkeersveiligheid, ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid. De bestuurders moeten er ook meteen bij vertellen hoe ze hun oplossingen willen financieren. Publiekprivate financiering is bijna niet uit te sluiten, zeggen Brabantse bestuurders nu al.

Steunbetuigingen

Van de ervaringen in de N65-pilot, zo luidt een andere doelstelling van het Rijk, moet geleerd worden voor een gebiedsgerichte verbetering van de vier andere N-wegen die het Rijk in beheer heeft. Daarbij gaat het onder meer om een betere inpassing van de weg in het landschap en het scheiden van doorgaand verkeer, bestemmingsverkeer en fietsers.

Onder het kabinet-Rutte, dat vorige zomer aantrad, dreigde de N65-pilot weer van het lijstje te vallen. De N65 stond opeens ‘ver af van de eigen prioriteiten’, meldde een rijksvoorlichter. De achterliggende gedachte had men in Vught en omstreken al vaker gehoord. ‘De N65’, legt Seuren uit, ‘telt zeven kruispunten met stoplichten, waarvan drie in Vught. Volgens criteria die Rijkswaterstaat hanteert, is er niet echt een probleem met de doorstroming van het verkeer. Ook als uitwijkroute bij problemen op de A58 voldoet de N65. Geen urgentie dus voor Rijkswaterstaat, geen andere bril om naar de weg te kijken. En dat zou zo nog wel even blijven, was de bedekte boodschap.’

Als reactie op de duikeling op het prioriteitenlijstje van het kabinet voerde Vught de druk op met een handtekeningenactie. Wethouder Seuren overhandigde de 6.500 steunbetuigingen van de bevolking en een petitie aan de Tweede Kamer. Of het doorslaggevend was, is onbekend, maar niet lang daarna gaf minister Schultz van Haegen alsnog haar definitieve zegen aan de pilot. De Stuurgroep Pilot N65 wordt begeleid door Hans Bekkers van adviesbureau Nieuw Script.

‘Gemeenten hunkeren allemaal naar een veiliger doorstroming op de N65 en een betere ontsluiting van het groene gebied. Maar ze steken ook specifiek hun nek uit voor Vught.’ ‘Het is een nieuw fenomeen’, zegt stuurgroepvoorzitter Yves de Boer, de Brabantse gedeputeerde (VVD) voor mobiliteit en infrastructuur, ‘dat het Rijk ook beseft verantwoordelijk te zijn voor allerlei onbedoelde gevolgen van de infrastructuur. Het unieke van deze pilot is dat we de N65 niet louter als een streepje asfalt tussen Tilburg en Vught bekijken.’

Voor de problematiek bij Vught volstaan volgens De Boer ‘geen losse blokjes’ van verkeerstechnische oplossingen. ‘Een maatschappelijke kosten-batenanalyse moet duidelijk maken wat het mag kosten om hinder weg te nemen en ruimtelijke kwaliteit, waar geen rijksnormen voor zijn, toe te voegen. Een gedeeltelijke ondertunneling is één van de meest dure opties, maar kan wel zorgen voor een geweldige verbetering van de kwaliteit van de groene omgeving tussen Vught en Oisterwijk.’

Oversteken

Op 26 mei, tijdens het halfjaarlijks overleg tussen het Rijk en regionale bestuurders over het Meerjarenprogramma Ruimte Infrastructuur en Transport, ontvangt minister Schulz van Haegen de eerste zogeheten Fase 1-Rapportage met voorstellen van de Stuurgroep N65. Aan de minister vervolgens de keus of er een Fase 2 komt en aan welke oplossingen het Rijk wil meebetalen. Kan de provincie de rijksweg niet overnemen, is de vraag aan stuurgroepvoorzitter De Boer.

Eerder deed de provincie dat ook met de drukke N69, die dwars door Valkenswaard loopt. Het Rijk gaf 300 miljoen euro mee. De Boer: ‘De suggestie wil ik nu nog niet omarmen. Op dit moment is het rijk primair verantwoordelijk voor oplossingen. Ik wil als regio niet voor alle kosten opdraaien.’

Wethouder Eric van den Dungen (VVD, ruimtelijk beheer, buitengebied) van Haaren zegt bezorgde ouders van schoolgaande kinderen aan zijn bureau te krijgen die parttime zijn gaan werken zodat ze tijd hebben om hun kind te helpen bij het oversteken van de N65 bij het kruispunt Helvoirt. ‘We weten uit observaties dat daar per dag gemiddeld 35 vrachtwagens door rood licht rijden. Een tunnel voor fietsers en voetgangers kan veel leed voorkomen. Tegelijk moeten we niet trappen in de valkuil van ‘asfaltoplossingen’. De N65 is een oude Napoleonsweg. Die kun je fraaier dan nu in het landschap inpassen. Alleen een gebiedsgerichte benadering, dingen slim en duurzaam combineren, werkt hier.’

Herstel

Haaren hecht zwaar aan herstel van directe verbindingen met natuurgebieden als Het Groene Woud, Loonse en Drunense duinen en het beekdal Helvoirts Broek. Van Den Dungen: ‘Als we die weg bij Vught niet onder de grond krijgen, is dit gebied als trekpleister voor recreatie bijna niet meer te verkopen. En denk ook aan de gevolgen voor de boomteelt in onze gemeente, waar veel mensen inkomen uit halen. Onze boomtelers willen een Greenport Midden-Brabant creëren. Ze werken aan beide kanten van de N65. Met een betere ontsluiting wordt het makkelijker transportbewegingen te verminderen door zendingen te bundelen.’

In Vught is burgemeester Van de Mortel ervan overtuigd dat het ‘koppelen van Vughtse belangen aan rijksbelangen’ in de pilot N65 haalbaar is. Daarnaast lopen er ‘constructieve gesprekken’ met railbeheerder Pro Rail. Van de Mortel: ‘We zijn geen Gallisch dorpje dat vecht tegen de Romeinen. Aan de oplossing van rijksbelangen willen we loyaal meewerken. Maar niet over de rug van de Vughtenaren. Voor een goed plan is altijd geld te vinden.’ Vught zegt 38 miljoen euro te willen bijdragen aan een tunneloplossing voor de N65. Een aanbod, dat vòòr het overleg met de minister in mei, ook de andere rond de N65 betrokken overheden tot een financiële toezegging moet prikkelen. Vught wil snel aan de slag. Stuurgroep-voorzitter Yves De Boer: ‘Reken maar dat we niet met een waterig soepje naar de minister gaan.’

De laatste dode op de N65 viel overigens op de ochtend van 31 maart 2011. Een 51-jarige man werd bij het wachten op de vluchtstrook gegrepen door een vrachtwagen. De Twintigste dode in een reeks van meer dan zevenhonderd ongevallen op de N65 sinds 1995.