VNG: ‘We gaan echt iets nieuws doen’

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat gemeenten de regie hebben in de energietransitie in de gebouwde omgeving. ‘Die stellingname was een doorbraak. En nu krijgen we de bevoegdheden om het te doen.’

Rendement

‘Het is logisch dat de warmteinfrastructuur in publieke handen is’, vindt Gita Salden, bestuursvoorzitter van BNG Bank. ‘Het gaat om belangrijke publieke belangen.’ Ze vergelijkt de wamte­infrastructuur met de manier waarop elektriciteit, gas en drinkwater in Nederland is geregeld. ‘Het is een natuurlijke manier om ernaar te kijken’. Bovendien dalen de financieringskosten als de warmteinfrastructuur publiek eigendom is, aldus Salden. ‘Publieke organisaties hebben op hun eigen vermogen een andere rendementsdoelstelling.’ Zo hebben diverse staatsdeelnemingen een normrendement van 2 tot 5 procent. ‘Dat is echt een verschil met commerciële banken.’

Bestaande wijken

Die financiële voordelen zegt Lot van Hooijdonk, bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en wethouder in Utrecht, ook te zien. ‘We gaan met de warmtenetten echt iets nieuws doen. Onze achterban, de gemeenten, wil daarbij zelf aan het stuur zitten.’ Ze stelt dat de bestaande warmtenetten doorgaans aangelegd zijn in nieuwbouwwijken, voordat de bewoners er kwamen. ‘Nu gaan we warmtenetten aanleggen in bestaande wijken. We verstoren het leven van burgers, we halen het gas eruit. We zeggen: er komt warmte en er is maar een aanbieder. Daar willen we als gemeenten zeggenschap over. Als gemeenten zijn we afzender van die boodschap. Je vraagt bewoners een nieuwe dienst te accepteren. Moet dat onder regie van een private of een publieke?’

Ontbrekende schakel

Het wetsvoorstel collectieve warmtevoorziening gaat dit najaar naar de Raad van Stateen in mei 2023 naar de Tweede Kamer. De wet moet ingaan op 1 juli 2024. Laat gemeenten kiezen voor het organisatiemodel dat het beste bij de gemeente past, dat is volgens Van Hooijdonk steeds de belangrijkste boodschap van VNG aan het ministerie. Een belangrijk argument is dat verschillende energiedragers elkaar gaan aanvullen. Het warmtesysteem zal voor een deel draaien op bijvoorbeeld elektriciteit en waterstof. ‘Je moet over die modaliteiten heen kunnen sturen. Bij gas en elektra hebben we publieke netbeheerders. Bij warmte niet. Dat is de ontbrekende schakel.’

Marktordening

Energiebedrijven willen de warmtenetten zelf exploiteren en voor meer dan 50 procent in eigendom hebben. Naar verluidt wil de minister dat de warmtenetten in publieke handen zijn en dat energiebedrijven alleen voor minder dan 50 procent eigenaar kunnen zijn. Als reactie hierop zette Vattenfall direct de investeringen in warmtenetten stop. ‘Publiek en privaat worden vaak tegenover elkaar gezet. Het is of het een of het ander’, zegt van Hooijdonk. Ze wijst erop dat er verschillende mengvormen denkbaar zijn. ‘In het begin is de gemeente aan zet, want de gemeente moet de besluitvorming organiseren. Vervolgens moet het warmtenet tot stand komen. Ik verwacht niet dat er veel gemeenten zijn die dat zelf gaan doen. In verschillende fases kunnen verschillende partijen een rol hebben. Je bent de wereld opnieuw aan het ordenen.’ Volgens Salden zijn alle partijen ‘keihard’ nodig, ook de private. ‘Het relevante is de marktordening en wat je wilt bereiken. Kijk naar de publieke belangen die je wilt borgen, zoals draagvlak, leveringszekerheid en betaalbaarheid, en kijk naar de modellen die dat kunnen bieden.’

Waarborgfonds

BNG Bank pleit voor een waarborgfonds, vergelijkbaar met het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Dit fonds borgt leningen van financiers aan woningcorporaties. Door borg te staan voor de aflossingsverplichtingen zorgt het Waarborgfonds ervoor dat corporaties tegen goede voorwaarden toegang hebben tot de kapitaalmarkt. Salden: ‘Zo’n garantiestelsel maakt financiering betaalbaarder voor woningcorporaties. Dat is ook denkbaar bij de warmteinfrastructuur. Daar zitten risico’s.’

Coöperatie

Op het jaarcongres Public Finance van Binnenlands Bestuur, over de klimaatuitdaging, opperde Erick Wuestman van adviesbureau KplusV onlangs om de warmtenetten eerst onder te brengen bij de gemeenten en het eigenaarschap vervolgens over te dragen aan de wijken. ‘Als het werkt, is het prima’, vindt Salden. ‘In Denemarken is het bijvoorbeeld decentraal vormgegeven. Maar ik denk niet dat het voor iedere wijk een oplossing is. In een wijk met oude en nieuwe huizen en vermogende en niet-vermogende mensen vraag ik me af of je niet een heel grote zorg neerlegt bij de bewoners.’

Gedoe

Salden: ‘We moeten af van het idee dat ieder huishouden voor zichzelf moet beslissen, want dan heb je inderdaad gedoe. Er ligt een behoorlijke verantwoordelijkheid bij de gemeenten om te sturen.’ Volgens Van Hooijdonk zijn gemeenten zich hiervan zeer bewust. ‘Dit is een totale breuk met alles wat we in de afgelopen decennia hebben gedaan. De energietransitie kan in de gebouwde omgeving alleen maar gebiedsgericht plaatsvinden en de enige overheid die dat kan doen is de gemeente. Die stellingname is echt een doorbraak geweest in het Klimaatakkoord. En nu komt de wet en krijgen we de bevoegdheden om het te gaan doen.’ 

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 20 van deze week.