Betrek bewoners actief bij keuzes warmtetransitie

Het realiseren van aardgasvrije wijken in de bestaande bouw is de komende decennia een enorme opgave waar veel partijen bij betrokken zijn. Gemeenten hebben weliswaar de regie, maar een cruciale rol is weggelegd voor bewoners, zowel individuele huiseigenaren als verhuurders. Door ze veel actiever te betrekken, valt er veel te winnen. TNO ontwikkelde in samenwerking met TheEarlybirds, Vonc Communicatie en Ediso de BuurtWarmteWijzer (BWW) aanpak voor gemeenten en hun inwoners in de warmtetransitie. Zoeterwoude in Zuid-Holland heeft de primeur.

Bewonersparticipatie bevorderen

‘Deze aanpak om participatie van bewoners te bevorderen, sluit mooi aan op wat wij voor ogen hadden’, zegt Baktash Ibrahimi, projectleider Energietransitie van de gemeente Zoeterwoude. ‘We werkten al met adviesbureau voor duurzaamheid TheEarlybirds om onze Transitievisie Warmte te actualiseren en door te rekenen. Zij hadden goede contacten met TNO en zo ontstond een nauwe samenwerking. TNO heeft veel onderzoek gedaan naar wat eigenaren en huurders beweegt of belemmert om hun woning aardgasvrij te maken. Ze hebben ook veel data verzameld en hun wetenschappelijke aanpak helpt bewoners meer en beter te betrekken bij ons beleid.’

Slimme app in 3 stappen keuzes maken

De BuurtWarmteWijzer brengt de warmtetransitie in een stroomversnelling. Het biedt een duidelijke aanpak mét en vóór de buurt. Buurtbewoners worden in drie duidelijke stappen meegenomen, zodat relevante data wordt verzameld voor haalbare warmteoplossingen voor de hele buurt en het wijkuitvoeringsplan:

1. Woonsituatie aanvullen. In chatvorm worden bewoners gestimuleerd hun persoonlijke woonsituatie aan te vullen. Informatie die al bekend is op basis van open data, staat vooraf ingevuld. Zo maken we het zo laagdrempelig mogelijk.
2. Persoonlijke voorkeur aangeven. Bewoners kunnen de meest geschikte warmteoplossingen vinden door deze te filteren op basis van diverse voorkeuren. Denk aan laagste jaarlasten, meest duurzame oplossing of laagste investering.
3. Keuze maken. Bewoners wordt gevraagd welke warmteoplossingen ze kiezen voor hun eigen woning. Hun keuze vinken ze aan en dit alles wordt inzichtelijk gemaakt op het dashboard voor de werkgroep.

Warmte en Energie - Met Elkaar (WE-ME)

De BuurtWarmteWijzer (BWW) is ontwikkeld in het project “Warmte en Energie - Met Elkaar (WE-ME)”, uitgevoerd met subsidie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Dat gebeurde in een samenwerking van TNO met TheEarlybirds, dat geavanceerde rekenmodellen gebruikt om technisch-economisch inzicht te krijgen in aardgasvrije wijken, Vonc Communicatie met jarenlange ervaring in participatie- en communicatietrajecten binnen de overheidssector en softwarebedrijf Ediso dat de BWW website en app ontwikkelde.

Slim combineren online en offline

‘We vullen elkaar mooi aan’, zegt Nicole de Koning, trekker van het onderzoeksprogramma sociale innovatie van TNO, die veel onderzoek deed op dit gebied. ‘Er is al veel kennis en ervaring opgedaan met de transitie naar aardgasvrije wijken en bewonersparticipatie. Hier wilden we al die kennis en ervaring benutten. Nieuw daarin is dat we uiteenlopende perspectieven combineren: economisch, technisch, participatie en communicatie, waarbij we de bewoner centraal stellen. Met deze integrale aanpak brengen we collectieve kansen voor de buurt in kaart en de bewoners krijgen advies op maat.’

Wat leeft er echt bij inwoners

En dat is precies wat de gemeente Zoeterwoude aansprak. Volgens Baktash Ibrahimi kwam de pilot met TNO en de drie bureaus op het ideale moment. ‘We waren op zoek naar manieren om erachter te komen wat er echt bij onze inwoners leeft. Dan kunnen we nog beter informatie en adviezen geven die zijn toegesneden op de persoonlijke situatie. Hoe is de wijk precies samengesteld, wat hebben mensen zelf al gedaan om hun woning energiezuinig te maken en hoe kunnen wij ons beleid daar goed op afstemmen. Om die gegevens te verzamelen hebben we een website en BWW-app waar bewoners informatie kunnen halen en wij hen vragen kunnen stellen.’

Veel reacties bewoners

In drie buurten in de kern Zoeterwoude-Rijndijk, kregen ook een A5-ansichtkaart waarin het verhaal kort werd samengevat, er werden informatieborden op straat geplaatst en er waren ambtenaren op gezette tijden op straat om vragen te beantwoorden.

‘Er kwamen onverwacht veel reacties binnen via de BWW-app. Een op de vier nam de moeite de vragen te beantwoorden. Dat is voor dit soort acties vrij hoog. Die informatie gaan we combineren met de data die we al hebben en gebruiken voor een nog gerichtere aanpak. We bestuderen momenteel de mogelijkheden van een warmtenet. Daarbij zijn deze gegevens over de behoeften van bewoners uiterst behulpzaam. En we informeren hen ook steeds over de vervolgstappen’, aldus Baktash Ibrahimi.

Op bewoners afgestemde oplossing

De BuurtWarmteWijzer geeft Zoeterwoude handvatten om de collectieve kansen voor de buurt in kaart te brengen, gerichter met bewoners te communiceren en hen een persoonlijk advies te geven. De BWW is beschikbaar in de vorm van een ‘App' voor alle gemeenten en andere partijen die een rol spelen in de warmtetransitie. De aanpak bestaat drie overzichtelijke stappen die de gemeente en bewoners helpen het participatieproces in de praktijk te brengen. Dat begint met het formeren van een werkgroep met betrokken partijen tot en met het maken van een keuze voor de meest geschikte duurzame warmtevoorziening voor ieder huishouden afzonderlijk en voor de buurt.

‘Om die keuze draait het uiteindelijk’, zegt Nicole de Koning. ‘Een oplossing die is afgestemd op de voorkeuren van de bewoners in die buurt. De energietransitie staat of valt met draagvlak van bewoners. De BuurtWarmteWijzer, compleet met handboek, app en geïntegreerde rekentool, is hiervoor een geëigend hulpmiddel. De belangstelling vanuit gemeenten, maatschappelijke organisaties en burgerinitiatieven is dan ook groot.’