Strategisch liegen

In Keulen stortte het Stadsarchief in. In New York wordt al tachtig jaar gepraat over de ontbrekende metroverbinding – en de opleveringsdatum is onlangs wéér verschoven. De problemen in Amsterdam hoef ik hier niet nog eens uit te meten.

Overal hetzelfde beeld: technische problemen groeien de bouwers boven het hoofd, kostenramingen en opleverdata vallen tegen, projecten verslinden (belasting)geld, en het publiek gelooft er niet meer in. Overal ook probeert men te achterhalen wat hieraan te doen is, maar het ei van Columbus is nog op geen enkele bouwplaats aangetroffen.

Aan de TU Delft promoveerde onlangs ingenieur Mig de Jong op de gang van zaken bij megaprojecten. Hij stelde vast dat politici projecten tijdens de besluitvorming veel rooskleuriger voostellen dan ze zijn. Zouden ze dat niet doen, dan zouden ze voor hun plannen nooit het vereiste politieke draagvlak krijgen in parlement of gemeenteraad. ‘Strategisch liegen’, noemt De Jong dat.

Hij heeft geen ongelijk. Ik herken het wel. Iedereen doet het, min of meer. Toen de Noord-Nederlandse provincies pleitten voor de aanleg van de Zuiderzeelijn, zorgden wij natuurlijk ook voor een zo goed mogelijke voorstelling van zaken. Maar dat is iets anders dan liegen. In dat geval geef je willens en wetens een apert onjuist beeld. Dat is dom en contraproductief.

De Jong stelt de Nederlandse consensuscultuur deels verantwoordelijk voor het uit de hand lopen van megaprojecten. Niemand is écht aanspreekbaar, meent hij. Of dat zo is, betwijfel ik. Voor de Betuwelijn was wel degelijk één minister verantwoordelijk. Dat ministers komen en gaan, maakt daarbij geen verschil. Grote projecten duren per definitie altijd langer dan het politiek mandaat van bestuurders.

Belangrijker dan de oorzaak vind ik eigenlijk de oplossing. Is het uit de hand lopen van megaprojecten een soort natuurverschijnsel, waarmee we moeten leven? Die gedachte is onverdraaglijk. De Jong suggereert de oprichting van een onafhankelijke megaprojectenorganisatie met duidelijke verantwoordelijkheden en de opdracht om projecten van tevoren goed door te rekenen. Het is een goed idee, en ik sta erachter, maar ik waarschuw ook voor te veel optimisme. Ook zo’n onafhankelijk instituut zal geen wonderen kunnen doen. Altijd zullen ze onder vuur liggen van critici. En hoe goed je je rekensommen van tevoren ook maakt, het gaat nooit helemaal zoals je dacht. Want bouwen is een complex proces waarop vele factoren van invloed zijn, en dat geldt a fortiori voor grootschalige projecten die meer dan tien of vijftien jaar duren. Laten we ook niet vergeten dat veel kostenoverschrijdingen het gevolg zijn van extra eisen die tijdens de bouw worden gesteld (en worden geaccordeerd door de politiek).

Realisme gebiedt dus te zeggen dat we altijd rekening zullen moeten houden met tegenvallers. Dat hangt ermee samen dat grote projecten met risico’s gepaard gaan – en die moeten we blijven durven nemen, want Nederland heeft meer behoefte aan durf dan aan omzichtigheid. Maar we mogen het nooit bij deze constateringen laten. Dat Nederland orde op zaken moet stellen, zoals Mig de Jong beweert, onderschrijf ik. Heldere afspraken over verantwoordelijkheden horen daarbij, een goede samenwerking tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers, en een goed vangnet om die nu eenmaal onvermijdelijke tegenvallers op te vangen.

Ed Nijpels
Voorzitter ONRI, brancheorganisatie van advies-, management- en ingenieursbureaus