Nieuw stikstofbeleid wordt meer VVD dan PVV

Een bijzonder element in het kabinet Rutte-IV was de aanwezigheid van een aparte minister voor het stikstofbeleid. Deze functie werd geboren uit de drang om een oplossing te vinden voor de stikstofcrisis. Die heeft alle overheidslagen in haar greep sinds de beruchte Raad van State-uitspraak van mei 2019 over het stikstofbeleid van de kabinetten Rutte-II en -III.

Maar nog even zit VVD'er Christianne van der Wal op die plek. Zij reageerde woensdag teleurgesteld op het nieuwe stikstofbeleid van het aankomende kabinet. ‘Dat raakt me. Ik heb natuurlijk tweeënhalf jaar keihard gewerkt en geknokt. Ik heb er ook best een hoge prijs voor betaald. Maar ja, politiek is een hard vak.’

Meer VVD dan PVV

Tegelijkertijd staan de stikstofpassages van het donderdag gepresenteerde Hoofdlijnenakkoord dichter bij het verkiezingsprogramma van de VVD dan dat van de PVV. Die laatste partij schreef: ‘We moeten af van alle bangmakerij dat onze natuur en onze leefomgeving op omvallen zouden staan. Onder het mom van een niet-bestaand stikstofprobleem worden hardwerkende boeren vakkundig de nek omgedraaid met verplichte uitkoop en uiteindelijk zelfs onteigening.’

Al in het eigen verkiezingsprogramma was de VVD afgestapt van het doel dat het kabinet Rutte-IV wel had om reeds in 2030 de stikstofuitstoot te halveren. De huidige stikstofwet stamt van voor dat coalitieakkoord, en richt zich nog altijd op het jaar 2035. In dat jaar moet het vergelijkbare doel behaald worden van 74 procent van de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden onder de Kritische Depositiewaarde. Of het komende kabinet vasthoudt aan 2035 wordt niet helder uit het Hoofdlijnenakkoord. Wel is al lang duidelijk dat BBB een nieuwe wet wil.

Veel binnengehaald

Maar de VVD heeft veel binnengehaald. Dat is zichtbaar voor wie het verkiezingsprogramma en het hoofdlijnenakkoord naast elkaar legt.

De partij wilde (evenals BBB en NSC) dat boeren gaan werken met een Afrekenbare Stoffenbalans; dat er een alternatief komt voor de Kritische Depositiewaarde, dat de Natura 2000-arealen robuuster, en dus minder versnipperd, worden ingedeeld; dat gekeken wordt naar ‘de daadwerkelijke staat van de natuur’ in plaats van naar emissiemodelleringen; dat boeren meer doelsturing en minder middelsturing krijgen opgelegd; dat er niet gedwongen wordt onteigend; en dat innovatie wordt gestimuleerd. Al deze wensen van de VVD staan nauwgezet in het Hoofdlijnenakkoord.

De 2500 PAS-melders

De BBB wilde in het verkiezingsprogramma een generaal pardon voor de 2500 PAS-melders in Nederland. Als minister heeft Van der Wal dat ook geprobeerd, maar lukte dit haar niet. De nieuwe coalitie wil nu de PAS-melders, die om een natuurvergunning verlegen zitten als gevolg van de Raad van State-uitspraak van 2019, alsnog legaliseren met behulp van de ruimte die ontstaat als er in het AERIUS-model, voor de berekening van stikstofdeposities, een rekenkundige ondergrens wordt ingevoerd van minstens 1 mol per hectare per jaar.

Die 1 mol stikstofdepositie per hectare per jaar was het oude plafond ten tijde van de vorige kabinetten-Rutte, die de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) voerden. De ondernemers en boeren die onder dat maximum bleven, hoefden geen natuurvergunning aan te vragen. Dat betekent dus dat alle PAS-melders gered zouden zijn met zo'n nieuwe ondergrens. De provincies doen al sinds eind vorig jaar onderzoek hiernaar. De Tweede Kamer nam op dit vlak bovendien een NSC-motie aan, die door minister Van der Wal ook is overgenomen.

Alternatief KDW?

De nieuwe coalitie wil dus af van de Kritische Depositiewaarde. Dat overwoog ook het vorige kabinet. Begin vorig jaar won minister Van der Wal hierover een advies in van de drie hoogleraren Jan-Willem Erisman (Universiteit van Leiden), Wim de Vries (Wageningen University & Research) en Chris Backes (Universiteit Utrecht). Zij concludeerden toen: er is geen beter alternatief. Andere indicatoren zijn wetenschappelijk niet houdbaar, of leveren strengere eisen op.

Een andere oplossing zou zijn per beschermd natuurgebied nauwgezet te kijken naar de staat van instandhouding en de precieze invloed van stikstofdeposities. Maar dat is in de praktijk niet mogelijk, vanwege de lange duur van dit onderzoek en de benodigde menskracht die niet voorradig is.

Het Transitiefonds

In het hoofdlijnenakkoord staat niet expliciet wat er gebeurt met het Transitiefonds van ruim 24 miljard, dat de Eerste Kamer eind vorig jaar controversieel verklaarde. Dit geld is bedoeld voor de gebiedsprocessen die provincies uitvoeren. Het fonds werd precies een jaar geleden met slechts 79 stemmen voor aangenomen in de Tweede Kamer, inclusief een tegenstem van Pieter Omtzigt. PVV en BBB waren eveneens tegen, alleen de VVD was voor. 

In de budgettaire bijlage van het akkoord staat inderdaad dat het Transitiefonds komt te vervallen en het wetsvoorstel wordt ingetrokken.

Femke Wiersma, BBB-gedeputeerde in Friesland, bevestigt dat de ruim 20 miljard die nog over was van het Transitiefonds nu terugvloeien naar de algemene middelen. Wiersma is binnen het IPO de voorzitter van de bestuurscommissie landelijk gebied. ‘Dat betekent dat we straks als provincies in gesprek moeten met de minister die er straks zit. Wij als provincies hadden begroot dat we voor de gebiedsplannen 60 miljard nodig hadden. De doelen [uit het Nationaal Programma Landelijk Gebied, red] blijven overeind staan. Ik zie in het akkoord dat de gebiedsgerichte aanpak belangrijk blijft. Maar hoe gaan we dat financieren?’

Een andere naam voor LNV

Al met al gaat ook het aankomende kabinet door met het stikstofbeleid, waarbij het voor boeren een langdurige stoppersregeling wil die met name gericht is op verouderde boerderijen. Het AERIUS-model wordt vervangen zodra een alternatief juridisch houdbaar is. Verder wil de coalitie in Nederland een minder strenge interpretatie van de Europese Nitraatrichtlijn. En krijgt het ministerie van LNV een andere naam: het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN). Dit laatste is een wens van de BBB.