Sterker VTH-stelsel voor sterkere omgevingsdiensten

'Geen enkele omgevingsdienst robuust genoeg', kopt een artikel in Binnenlands Bestuur op 15 januari jongstleden. In de subkop staat 'Het versterken van de omgevingsdiensten gaat minder snel dan gehoopt, blijkt uit een voortgangsrapportage.' Dat roept de terechte vraag op of de voortgang inderdaad minder is dan verwacht. Is er te weinig veranderd sinds de start van het Interbestuurlijk programma Versterken stelsel vergunningverlening, toezicht en handhaving (IBP VTH) in september 2022? Als IBP VTH lezen we juist: 'Wat goed dat het programma er zo bovenop zit en kritisch kijkt naar de eigen voortgang!’ De voortgangsrapportage én de reactie daarop van Binnenlands Bestuur zet iedereen weer op scherp, in het belang van betere uitvoering.

De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (Rli) maakt in zijn recente rapport De uitvoering aan zet (december 2023) duidelijk waarom versterken van de uitvoering lastig is. De Rli noemt vijf belemmerende factoren, namelijk: stapeling - en daardoor de complexiteit - van beleid, handelingsverlegenheid, ontoereikende organisatie rond de uitvoering, ongelijke verdeling van kosten en baten en structurele schaarste aan menskracht. De Rli schetst ook wat nodig is om daar verbetering in te brengen. Zoals het gelijkwaardig maken van beleid en uitvoering en uitvoeringspartijen een plek geven in beleidsontwikkeling. De Rli roept op om manieren te vinden om kosten en baten van opgaven in de leefomgeving nauwkeuriger te bepalen en beter te verdelen. Personele schaarste in de uitvoering is voor een deel op te lossen door de capaciteit binnen een gebied of regio gemeenschappelijk te beheren, aldus de Rli. Allemaal zaken waar het IBP VTH een stevige slinger aan geeft.

De mensen die meedoen in het programma, uit beleid én uitvoering, zien dat er een beweging op gang is gekomen en dat het over de juiste onderwerpen gaat. Bovendien op de manier die ook de Rli graag ziet: beleid en uitvoering gelijkwaardig en gezamenlijk. De deelnemende partijen zijn bereid om, met het gezamenlijke doel voor ogen, soms pijnlijke keuzes te maken. Om te erkennen dat ze het niet meer alleen af kunnen. Om gezamenlijk mensen te werven. Om andere systemen te kiezen dan waar ze al veel in hadden geïnvesteerd. Om de financiële bijdrage aan de omgevingsdienst te verhogen, in tijden waarin de financiële positie van gemeenten en provincies onder druk staat. Het is een beweging waarin de kwaliteit van de uitvoering én de goede werking van VTH-stelsel centraal staan. En dat in een periode dat professionals in het VTH-werkveld de handen vol hebben aan de Omgevingswet.

Het IBP VTH heeft nu al opgeleverd dat de directeuren van de 28 omgevingsdiensten ervoor kiezen om hun opleidingen gezamenlijk te organiseren: de OmgevingsdienstNL academie staat in de startblokken om vanaf maart professionals op te leiden en bij te scholen. Alle omgevingsdiensten zijn aan de slag om een schaal te bereiken die het mogelijk maakt om ingewikkelde regionale problemen op te pakken, zoals PFAS en grootschalige opslag en transport van waterstof. Provincie Noord-Holland, omgevingsdiensten en het hoogheemraadschap sloegen de handen ineen om meer grip te krijgen op indirecte lozingen door bedrijven, om zo de waterkwaliteit te verbeteren. De nieuwe leidraad voor boetes en sancties is in gebruik. Omgevingsdiensten gebruiken de extra middelen om meer toezichthouders aan te stellen en ook meer bijzonder opsporingsambtenaren.

Allemaal ontwikkelingen die een lange adem vergen, maar die zonder het programma niet in dit tempo van de grond waren gekomen. Dus ja, het gaat op onderdelen minder snel dan gehoopt, maar er gaat ook veel goed. Laten we erop vertrouwen dat we uiteindelijk niet alleen nu resultaten boeken, maar ook in de toekomst samen blijven werken aan wat dan nodig is.

Magdeleen Sturm, directeur Interbestuurlijk programma versterking VTH-stelsel