Stad versus platteland in Fryslân

Het provinciaal bestuur van Fryslân wijst het voornemen van beide gemeentebesturen af, ook al komt het plan van onderop - dat is een cruciale voorwaarde in het beleid van het kabinet voor het beoordelen van gemeentelijke herindeling. ‘Wij zijn niet voor deze oplossing’, zegt de verantwoordelijke gedeputeerde Sjoerd Galema (CDA ). ‘Wij zien dat Heerenveen bovengemiddelde opgaven heeft die de spankracht van de gemeente te boven gaan. Daar moet dus wel wat gebeuren, maar er is geen acuut probleem.’

Galema verwijt Heerenveen en Smallingerland dat ze niet hebben gekeken naar de regionale samenhang voor hun inwoners. ‘Wij vinden dat grote kernen één geheel moeten vormen met het omringende platteland dat als hun verzorgingsgebied kan worden beschouwd en dat de recreatieve voorzieningen biedt.’

Het zou betekenen dat Heerenveen (43.000 inwoners) bijvoorbeeld met Skarsterlân en delen van Opsterland en Boarnsterhim een gemeente zou kunnen vormen. Smallingerland (55.000 inwoners; hoofdplaats Drachten) zou met Opsterland, (delen van) Boarnsterhim en (delen van) Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen in dat beeld passen. Galema wil zich daarover niet uitlaten, maar vindt dat bijvoorbeeld dorpen als Beetsterzwaag (waar het gemeentehuis van Opsterland staat) en Ureterp door hun gerichtheid op het nabijgelegen Drachten eigenlijk logischerwijs bij Drachten thuishoren.

De tegenstelling tussen stad en platteland, die altijd een rol speelt in herindelingsprocessen, zit hier echter in de weg. Skarsterlân wil niet met Heerenveen en ook Smallingerland ving bot bij de buren. Burgemeester Bert Middel (PvdA) van Smallingerland: ‘Wij zijn uitgegaan van de kern-Drachten en hebben gekeken hoe je bij de uitbreiding van taken een grote, krachtige gemeente kunt vormen met het omliggende verzorgingsgebied. Wij hebben met Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel gesproken, maar die willen met elkaar. Boarnsterhim is met zichzelf in gesprek [de gemeente praat over opheffing-red.]. Beetsterzwaag en Ureterp zijn op Drachten gericht, maar Opsterland zegt dat het een plattelandsgemeente is en keert de rug naar ons toe.’

Burgemeester Francisca Ravestein van Opsterland: ‘Er is in onze gemeente geen draagvlak voor inlijving bij Drachten, noch geheel, noch gedeeltelijk.’ Deze opstelling van Opsterland is opvallend, want de gemeente werkt op het terrein van brandweer, politie en sociale zaken samen met Smallingerland, dat als een gastheergemeente deze taken voor Opsterland uitvoert.

Verkiezingen

De stad krijgt vaak het verwijt dat ze te weinig oog heeft voor het platteland. Volgens Middel is dat onterecht. ‘Smallingerland heeft dertien dorpen, Heerenveen vijftien. Dat zijn allemaal gemeenschappen op zichzelf die door ons worden bediend. Je hoort vaak dat plattelandsgemeenten goed voor hun dorpen zorgen. Als ik zie hoe wij het voor onze dorpen hebben geregeld en dat wij weinig klachten krijgen, kunnen dorpen net zo goed bij ons horen.’

Door de houding van de plattelandsgemeenten hebben Heerenveen en Drachten elkaar gevonden. ‘Langs de A7 vormen wij samen het sterkste gebied qua werkgelegenheidsontwikkeling. Als je dat wilt uitbouwen, moet je dus samengaan. Er is niet alleen een bestuurlijk en sociaal-economisch belang om dit te doen. Sociologisch passen we ook bij elkaar: we zijn beide veenwoudegemeenten’, aldus Middel.

De gemeenteraden van Heerenveen en Smallingerland buigen zich de komende weken over het plan van de colleges. Dat het fusieplan – zo vlak voor de raadsverkiezingen van 3 maart – ook onderwerp van de verkiezingscampagne kan worden, vindt Middel geen probleem. ‘Verkiezingen zijn geen reden om het niet over dit onderwerp te hebben.’ Meer zorgen maakt het voormalige Kamerlid zich of de Tweede Kamer het plan honoreert, ook al komt het van onderop. ‘Ik heb te veel herindelingen meegemaakt waarin de Kamer uiteindelijk anders beslist.’

Op de provincie hoeven beide gemeenten niet te rekenen. Provinciaal bestuurder Galema gaat zijn best doen om te voorkomen dat Heerenveen en Smallingerland fuseren. ‘Ik ben al door twee raadsleden uit Opsterland gebeld dat dit niet mag gebeuren. Heerenveen en Smallingerland geven bovendien beide aan dat dit tweede keus is. Wij gaan actief met de andere gemeenten in gesprek om te komen tot het beste maatwerk.’

100.000-grens

Sinds 2006 zijn de 31 Friese gemeenten met elkaar in gesprek over gemeentelijke herindeling, met de provincie als afwachtende procesbewaker. Ondanks de talloze dorpen en relatief kleine steden zijn er grote gemeenten in de maak die net op of onder de grens van 100.000 inwoners komen. De eerste grote fusie per 1 januari 2011 van Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wûnseradiel en Wymbritseradiel leidt tot de gemeente Sûdwest Fryslân met 84.000 inwoners. Smallingerland en Heerenveen zijn samen goed voor 98.000 inwoners en dat is groter dan Leeuwarden (92.000 inwoners).

Correcties en aanvullingen, geplaatst in Binnenlanda Bestuur 46, 13 november 2009

In het artikel ‘Stad versus platteland in Fryslân’ (BB45, 6 november, pagina 21) staat ten onrechte dat Smallingerland als gastheergemeente taken van brandweer en politie uitvoert voor Opsterland. De samenwerking op het gebied van de brandweer beperkt zich tot een wettelijk verplichte piketafspraak tussen de officieren van dienst van Smallingerland, Tytstjerksteradiel en Opsterland.