Spelenderwijs de bewoners betrekken

Ommen begint aan transitievisie warmte

Het duurt even voordat Mathieu Przybyla de aandacht van de circa vijftig havo-leerlingen van het Ommense Vechtdal-college krijgt. Maar na bars ingrijpen van docent aardrijkskunde Hans Stals is het stil. Przybyla – ‘Probeer mijn naam maar niet uit te spreken’ – legt uit wat de bedoeling is van de tafelgrote kaarten die de leerlingen voor zich hebben liggen.

Het Monopoly-achtige spel moet het vraagstuk van de energietransitie tastbaar maken. Iedere speler vertegenwoordigt een element waarmee rekening moet worden gehouden, zoals de mensen, de planeet, winstgevendheid en betaalbaarheid, en wetgeving. Iedere beslissing die de leerlingen nemen heeft gevolgen voor de punten van anderen. Een windturbine kan goed zijn voor de planeet, maar niet goed vallen bij burgers of lastig zijn voor de wetgeving. Na een korte uitleg gaan de leerlingen geestdriftig aan de slag.

‘Het belangrijkste dat deelnemers kunnen leren van dit spel is dat je moet samenwerken om je doel te bereiken. Je ziet dat beslissingen direct effect hebben op anderen.’ Przybyla is een van de bedenkers van het We-Energyspel. Het is al honderden keren gespeeld door leerlingen, ambtenaren, volksvertegenwoordigers en bestuurders. ‘We hebben ons bij dit spel nog beperkt tot de alternatieve opwekking van elektriciteit. Inmiddels zijn we bezig met een versie waarin ook warmte wordt meegenomen.’

In het spelen van het spel ziet Przybyla vaak wel een verschil tussen kinderen en volwassenen. ‘Kinderen zijn makkelijker in het accepteren van de noodzakelijke maatregelen. Zijn er extra windmolens nodig om de doelen te halen, dan zetten ze die gewoon in het weiland naast de woonkern. “Het móet, toch?” Volwassen zijn vaak gereserveerder.’ Docent Stals draait zich naar wethouder Bart Jaspers Faijer (duurzaamheid, ChristenUnie), die samen met gemeentelijk adviseur duurzaamheid Jan Webbink de leerlingen gadeslaat. ‘Misschien kunnen wij daar nog eens in samenwerken. Het zou best leuk zijn om eens een energieproject voor de gemeente te doen.’

Nopjes
Terug op het gemeentehuis van Ommen, op een steenworp van schoolgebouw, toont Jaspers Faijer zich in zijn nopjes met het aanbod van de leraar. ‘Leuk dat dit onderwerp zo veel enthousiasme losmaakt. Daar doen we het ook voor.’ Het We-Energy spel is een van de manieren waarop de gemeente de eigen burgers wil betrekken bij het vraagstuk energietransitie. Het gemeentebestuur wil het vraagstuk van de regionale energiestrategie (RES) koppelen aan de discussie over de nieuwe Omgevingsvisie die de gemeente moet maken. De gemeente organiseerde al diverse bijeenkomsten over het onderwerp.

Daarnaast speelt nog het proces van de Transitievisie Warmte, waarin de gemeente helder moet krijgen voor welke warmteoplossingen wordt gekozen wanneer het leveren van aardgas daadwerkelijk stopt. ‘Eigenlijk start dat proces pas wanneer de concept-RES deze zomer is vastgesteld. We zijn er al wel mee bezig, maar het betrekken van de inwoners bij de Transitievisie moet eigenlijk nog beginnen.’ Tijdens de bijeenkomsten over de energiestrategie komen die vragen van burgers allang: wanneer gaat het gas eraf? Moet ik investeren in een warmtepomp? Wie betaalt straks de extra kosten die worden gemaakt? Jaspers Faijer: ‘Formeel zijn de RES en de Transitievisie misschien verschillende processen, maar de burger denkt niet zo. Die wil weten waar hij aan toe is. En als overheid moeten we daarin betrouwbaar zijn.’

De gemeente heeft al een begin gemaakt met een inventarisatie wat er op wijk- en straatniveau op energiegebied gebeurt. Hoe de infrastructuur van energie en warmte in Ommen in elkaar zit, wat de staat is van isolatie in de woningen. ‘We hebben al veel in kaart gebracht,’ zegt adviseur Webbink. ‘Uiteindelijk gaat het bij de transitie om techniek en om betaalbaarheid. Dat eerste is het makkelijkst, want technisch is heel veel mogelijk. De grote uitdaging is om het betaalbaar te houden.’

Ook wat betreft de techniek staat Ommen voor uitdagingen. Een aantal gemeenten en regio’s kan gebruikmaken van alternatieve warmtebronnen, zoals restwarmte uit industrie en vuilverbranding of uit geothermie. Met een warmtenet kan die warmte op woningen worden aangesloten. Net als in veel andere plattelandsgemeenten zijn deze oplossingen in Ommen niet voorhanden. Webbink: ‘We zijn een agrarische gemeente, dus er zijn wel mogelijkheden voor groen gas uit mest. We kijken ook naar de mogelijkheid om restwarmte van de rioolwaterzuivering te kunnen benutten. Maar dat zal niet genoeg zijn om het aardgas voor heel Ommen te vervangen. Veel zal uit all-electric oplossingen moeten komen.’

Alle opties
Jaspers Faijer: ‘De alternatieven die we nu zien plaatsen ons voor een dilemma: moeten we al een beslissing nemen als er in de nabije toekomst misschien een veel betere en goedkopere oplossing wordt gevonden?’ Een antwoord is er nog niet, maar Ommen wil alle opties openhouden. Daarom wordt de Transitievisie geen document dat precies vastlegt hoe Ommen tot 2050 de transitie aanvliegt. ‘We houden de mogelijkheden open, zodat beleid tussentijds kan worden bijgesteld.’ De grootste uitdaging voor de wethouder en zijn adviseur is dat andere vraagstuk, de betaalbaarheid. Jaspers Faijer: ‘Is een CO2-neutrale woning haalbaar voor iedereen?’ Bovendien wil het gemeentebestuur geen eisen van bovenaf opleggen. Initiatieven moeten zoveel mogelijk vanuit bewoners en bedrijven zelf komen. Waar is behoefte aan? Wat kunnen ze zelf doen? Als gemeente moet je daar geen druk op zetten.’

‘Maak het behapbaar’ is in Ommen het adagium. Op verschillende plaatsen in de gemeente worden initiatieven voor woningisolatie gesteund. Een specifiek initiatief voor warmte is er nog niet, geeft Webbink toe. ‘Maar er zijn wel initiatieven voor participatie voor zonnepanelen op agrarische daken. Dat wordt echt heel goed opgepakt.’ Behalve dat Ommen niet rijk is aan alternatieve warmtebronnen, heeft het nog een ander probleem. De gemeente ligt in het rode gebied van netbeheerder Enexis. De capaciteit van het stroomnet is te laag om alle alternatieve stroomopwekking op het net toe te laten. Dat betekent feitelijk dat er geen SDE-projecten, zoals zonneweides of andere initiatieven, bij kunnen komen omdat die hun stroom niet kwijt kunnen op het net. Een frustrerende situatie, als je juist probeert burgers enthousiast te maken voor alternatieven.

Het is een tegenslag, vindt Jaspers Faijer, maar gelukkig hoeven de inwoners van Ommen nog niet volgend jaar al van het gas af. ‘Het is belangrijk dat iedereen die hier een belang bij heeft, met elkaar samenwerkt. Dan kun je beginnen met relatief kleine projecten, en dan steeds verder werken. Als het wiel van de samenwerking eenmaal draait, kun je meer aan.’

Huidige woningvoorraad Ommen