Zo brengt cable pooling de Regionale Energiestrategie verder

De lessen van koplopers in de Koegorspolder en de tips van de gemeente Terneuzen.

In het kader van de Regionale Energiestrategie (RES) zoeken gemeenten naar manieren om zo veel mogelijk duurzame energie lokaal op te wekken. Slimme netaansluitingen tussen zonne- en windparken creëren daarvoor nieuwe mogelijkheden. Experts van SolarEnergyWorks, infraspecialist Firan en de gemeente Terneuzen delen de lessons learned van een koploperproject in de Koegorspolder.

In de Koegorspolder in de gemeente Terneuzen - nabij het terrein van Yara in Sluiskil - is een grootschalig windmolenpark met 22 turbines die in totaal 44 megawatt groene stroom opwekken. SolarEnergyWorks maakt er plannen voor een nieuw zonnepark met een totaalvermogen van 40 megawatt. Samen met partners onderzoekt infraspecialist Firan de mogelijkheden voor een slimme netaansluiting tussen de zon- en windprojecten. Een tweede zonnepark, met een opwekcapaciteit van 30 megawatt, wordt direct gekoppeld met Yara Sluiskil.

 

"Bijzonder aan de plannen in Sluiskil is de zoektocht naar een slimme energie-aansluiting om de opwek van zon- en windenergie te combineren met batterij-opslag en daarnaast een directe koppeling te realiseren tussen een producent en een grootzakelijke afnemer van zonne-energie", vertelt Hans Veldhuis, senior system design engineer van Firan.

 

Eric van der Gun, directeur van SolarEnergyWorks, ontwikkelaar van de twee zonneparken: "De combinatie van een zonnepark, een windpark en batterij-opslag is op deze schaal echt bijzonder voor Nederland. Ook de samenwerking tussen de verschillende partijen - naast Firan en SolarEnergyWorks ook Allianz, Yara Sluiskil, SemperPower en OutSmart - om een directe koppeling te leggen tussen een zonnepark en een grootverbruiker van duurzame energie is uitzonderlijk."

 

Gemeente geeft voorrang aan cable pooling

De gemeente Terneuzen ziet cable pooling in de Koegorspolder als een vernieuwende oplossing die goed past bij het lokale beleid, vertelt Glenny Davidse, beleidsmedewerker duurzaamheid en klimaatbeleid van de gemeente. "Omdat er in de regio zoveel initiatieven kwamen voor zonneparken, is in 2019 het planologisch toetsingskader zonne-energie Terneuzen vastgesteld. Daarin staat onder meer aangegeven welke locaties we geschikt vinden voor zonneparken. Het gaat bijvoorbeeld om verweesde gronden, zoals op tunnels en voormalige vuilstortplaatsen. Onze voorkeur gaat ook uit naar locaties waar een aansluiting mogelijk is met bedrijven en met ontwikkelingsgebieden voor industrie."

 

In de Koegorspolder is de aanwezigheid van Yara en andere potentiële afnemers uit de industrie een concreet onderdeel van de vergunningverlening. De gemeente heeft in de vergunning voor de nieuwe zonneparken in de Koegorspolder rekening gehouden met de mogelijkheid om een directe koppeling te maken met Yara en andere ondernemers in de omgeving, en cable pooling is opgenomen als een voorwaardelijke verplichting.

 

De voordelen van cable pooling voor gemeenten

Firan is inmiddels aan de slag met het ontwerp voor de oplossing met cable pooling, zodat het zon- en windpark gebruik maken van één netaansluiting. Davidse: "Wij staan als gemeente zeer positief tegenover cable pooling, omdat de combinatie van zon- en windproductie betekent dat er meer hernieuwbare energie aan de lokale energiemix kan worden toegevoegd. Daarnaast vermindert de inzet van cable pooling de maatschappelijke investeringen in de energie-infra. In de Koegorspolder verkennen de initiatiefnemers ook de mogelijkheden voor batterij-opslag. Peak shaving, waarbij zonneprojecten zelf de opgewekte energie opslaan om op een ander tijdstip te gebruiken, voorkomt pieken en dalen op het elektriciteitsnet en vermindert daarmee ook de instabiliteit van het regionale energiesysteem."

 

"We maken slim gebruik van één bestaande aansluiting, waardoor er geen nieuw onderstation nodig is", licht Van der Gun toe. "Dat vermindert de maatschappelijke kosten voor energie-infra en het beheer van het elektriciteitsnet. Daarnaast hebben ontwikkelaars van zonneparken te maken met kortere doorlooptijden, waardoor een project sneller wordt gerealiseerd." Tegelijkertijd verbetert cable pooling de inpassing van zonneparken in het landschap. "We kunnen nieuwe zonnelocaties dichter in de buurt van de industrie en windprojecten ontwikkelen dan bij een traditionele aanpak met afzonderlijke aansluitingen voor zonne- en windparken."

 

Ook voor de exploitatie van de zon- en windprojecten heeft cable pooling een toegevoegde waarde, zegt Veldhuis. "Zonne- en windenergie zijn complementair: als de zon schijnt, waait het meestal niet - en andersom. Het gevolg is dat de energie-infrastructuur niet volledig wordt gebruikt. Met cable pooling wordt de capaciteit beter benut, waardoor er minder energie verloren gaat en de energievoorziening stabieler wordt. Dat zijn voordelen voor de ontwikkelaars en eigenaren van projecten met duurzame energie én voorkomt maatschappelijke kosten."

 

In de toekomst zorgt Firan ook voor een directe koppeling tussen het zonnepark in de Koegorspolder en Yara Sluiskil, dat de zonnestroom gebruikt voor onder meer een waterstoffabriek. Ook hier ziet Van der Gun diverse voordelen van een decentrale netaansluiting. "Er is geen nieuwe infrastructuur voor het reguliere elektriciteitsnet noodzakelijk, en we doen geen enkel beslag op de toch al schaarse netcapaciteit. Net als bij cable pooling scheelt dat in de ontwikkel- en realisatiefase tijd, geld en maatschappelijke kosten."

 

Technische en juridische vraagstukken: de gemeente als facilitator

De partijen die werken aan de vernieuwende oplossingen in de Koegorspolder krijgen te maken met een aantal technische uitdagingen. Bijvoorbeeld wat betreft de realisatie van de decentrale netaansluiting en de optimalisatie van de energiestromen. De opslag in een batterij maakt het energiemanagement extra ingewikkeld, vertelt Veldhuis. "Daarom maken we gebruik van het Grid Control Platform om productie en verbruik van duurzame energie te monitoren en de lokale energiestromen optimaal in balans te houden. Daarmee kunnen we steeds zo veel mogelijk capaciteit van het elektriciteitsnet benutten en de productie van zon- en windenergie uitsluitend afregelen als dat echt noodzakelijk is."

 

Er spelen daarnaast diverse juridische vraagstukken. Van der Gun: "Omdat er nog nauwelijks standaarden zijn voor cable pooling, komt er veel kijken bij de ontwikkeling en het ontwerp. Zo zijn de partijen na de ondertekening van de Letter of Intent aan de slag met technische onderzoeken, grid sharing agreements en due diligence." Pas als alle stakeholders de gezamenlijke uitgangspunten goed hebben vastgelegd, ontstaat er zekerheid over de uitvoering van het project, en wordt gestart met de aanbesteding van het contract voor de engineering, procurement, and construction (EPC).

 

"Bij de decentrale netten zijn verschillende eigenaren betrokken, waardoor de contractering ingewikkeld is", zegt ook Veldhuis. De checklist voor cable pooling van Firan ondersteunt het ontwikkelproces, en geeft praktische handvatten voor de afspraken die de betrokken partijen moeten maken. Firan zorgt voor het ontwerp voor cable pooling, en neemt partijen ook het projectmanagement, de realisatie, het onderhoud en het beheer uit handen.

 

De gemeente speelt hierbij vooral een faciliterende rol, zegt Davidse. "De samenwerking tussen zonne- en windparken is een privaatrechtelijke kwestie. Als gemeente kunnen we natuurlijk wel verschillende partijen samenbrengen, en de contacten met de netbeheerder leggen. We denken ook graag mee over koppelkansen in de ondergrond en over de communicatie richting bewoners en bedrijven in de omgeving." De uitgangspunten voor participatie en communicatie zijn in het lokale zonneparkbeleid vastgelegd, zodat elk initiatief op dezelfde manier zorgt voor onder meer een burenregeling.

 

Van der Gun ziet de goede werkrelatie met de gemeente Terneuzen als een belangrijke succesfactor voor de plannen voor de Koegorspolder. "De gemeente heeft het ontwikkeltraject perfect begeleid, onder andere met het oog op het draagvlak onder bewoners. Wij zijn zelf een open gesprek aangegaan met stakeholders zoals raadsleden, maar de gemeente heeft ook actief gecommuniceerd via onder andere informatieavonden. Dat heeft gezorgd voor een hoog maatschappelijk en politiek draagvlak." Tegen de nieuwe zonneparken in de gemeente zijn geen bezwaren van raadsleden, omwonenden en andere stakeholders geuit, terwijl plannen voor windturbines in Terneuzen eerder juist op veel verzet stuitten.

 

Drie lessons learned

Zorg dat eerst alle stakeholders op één lijn zitten voordat het ontwerp- en ontwikkelproces van start gaat, adviseert Van der Gun op basis van de ervaringen tot nu toe. "Het is belangrijk om de gezamenlijke ambitie duidelijk te hebben en de uitgangspunten voor de samenwerking uit te werken. Dan kan je daarna meer vaart maken met het technische ontwerp en met juridische zaken zoals contracten. We hebben nu eigenlijk te maken met de wet van de remmende voorsprong: er zijn nog geen standaarden voor bijvoorbeeld samenwerkingsovereenkomsten, en financiële instellingen zijn vaak nog niet goed bekend met de risico's en rechtszekerheid van projecten met cable pooling. We moeten dus veel zelf organiseren, bijvoorbeeld op het gebied van due diligence. De actieve betrokkenheid van Firan is essentieel om alles toch goed en slagvaardig te regelen."

 

"De technische, organisatorische en juridische aanpak die we ontwikkelen in de Koegorspolder levert naar verwachting een blauwdruk op om ook op andere locaties slim gebruik te maken van vernieuwende netaansluitingen", voegt Veldhuis toe. De blauwdruk geeft een overzicht van de diverse praktische, technische en financiële vraagstukken die in de projectontwikkeling aan de orde zijn en de aandachtspunten voor de organisatorische en juridische samenwerking.

 

De nauwe samenwerking met een onafhankelijke partij als Firan levert een bijdrage aan het succes van cable pooling projecten, constateert Van der Gun. "De ervaring en expertise van Firan geeft ons het vertrouwen dat we alle relevante risico's te adresseren. Juist omdat daarbij niet alleen wordt gekeken naar de techniek, maar ook naar organisatorische en financiële zaken. Zo weten we precies waar de commerciële toegevoegde waarde zit, hoe we optimaal samenwerken met partners, en hoe we komen tot een business case die aantrekkelijk is voor alle stakeholders."

 

Cable pooling in de RES

Van der Gun ziet dat veel Regionale Energiestrategieën nog relatief weinig aandacht besteden aan cable pooling. "Cable pooling verdient een prominentere plek in het RES-beleid, zeker gezien de mogelijkheden om er maatschappelijke kosten voor netbeheer mee te besparen. Voorbeelden zoals in de Koegorspolder laten zien dat de vernieuwende aanpak in feite ook laaghangend fruit is om de lokale productie van duurzame energie te doen groeien."

 

De gemeente Terneuzen heeft inmiddels aan vijf plannen voor zonneparken vergunningen verleend, waarmee in totaal 180 megawatt aan duurzame stroom wordt opgewekt. Daarmee levert de gemeente een grote bijdrage aan de doelstelling uit de Regionale Energiestrategie om met zonneparken op grond in Zeeland 500 megawatt te produceren. Davidse: "Cable pooling ligt vooral voor de hand in de Koegorspolder. Op andere locaties zijn namelijk nog geen windparken, en is het vraagstuk van netstabiliteit minder prominent. Maar de oplossingen voor batterij-opslag die in de Koegorspolder worden uitgewerkt zijn uiterst relevant om andere projecten met duurzame energie in de regio te versterken."

 

SolarEnergyWorks verwacht in de toekomst ook voor andere projecten gebruik te maken van cable pooling. "In Duitsland is cable pooling al in een vergevorderd stadium en is de toepassing ervan eigenlijk business as usual. Met de ervaring en expertise die we nu opdoen in Nederland zullen we straks steeds slagvaardiger kunnen opereren om samen met andere partijen nieuwe projecten van de grond te krijgen. We zoeken ook actief naar mogelijkheden op diverse locaties, onder andere met de renewable energy matching tool van Firan. We zien cable pooling echt als de weg vooruit, niet alleen voor de lokale ontwikkeling van zon- en windparken maar ook voor de versnelling van de landelijke energietransitie." 

 

Zes tips voor gemeenten om de energietransitie te versnellen

De gemeente Terneuzen ziet zes aandachtspunten bij de ontwikkeling van vernieuwende infra-oplossingen voor zon- en windprojecten die bijdragen aan de versnelling van de energietransitie:

 

1. Betrek als gemeente in een vroeg stadium al de provincie en netbeheerder. Dat is van belang omdat er een wijziging van het bestemmingsplan nodig kan zijn, en er technische aanpassingen plaatsvinden aan de netaansluiting.
2. Maak een goed toetsingskader voor zonneparken, dat fungeert als een sturingsinstrument voor onder andere cable pooling, batterij-opslag, peak shaving en directe koppelingen tussen opwek en verbruik van groene stroom.  
3. Focus bij de verkenning van initiatieven en projecten voor duurzame energie niet eenzijdig op de doelstellingen van de Regionale Energiestrategie, maar let ook op de mogelijkheden om meerwaarde te creëren met vernieuwende aanpakken. Kijk bijvoorbeeld eerst naar de beste locaties voor zonneparken, zoals voormalige vuilstortplaatsen, en pas daarna naar de te verwachten resultaten voor de energie-opwek.
4. Houd er rekening mee dat technologische ontwikkelingen razendsnel gaan, en creëer voldoende beleidsruimte om daarop in te spelen. Het is bijvoorbeeld mogelijk om een plangrens aan te duiden met hectares, maar ook met megawatts aan opgewekte energie.
5. Stimuleer initiatiefnemers om in een aanvraag voor een omgevingsvergunning of een wijziging van het bestemmingsplan voor te sorteren op toekomstige mogelijkheden voor cable pooling, batterij-opslag en andere vernieuwende oplossingen.
6. Communiceer duidelijk aan bewoners en de gemeenteraad dat cable pooling en andere decentrale netaansluitingen cruciaal zijn voor de lokale energietransitie, de bedrijvigheid en de gebiedsontwikkeling. Zo kan de slimme combinatie van zonne- en windparken ten goede komen aan de kwaliteit van de omgeving, omdat het ruimtebeslag voor projecten met duurzame energie erdoor vermindert.

 

Download hier de whitepaper over Cable Pooling

 

www.firan.nl

www.solar-ew.com