Essay: Minder segregatie, meer buitenruimten

Arm en rijk leven steeds vaker gescheiden, waardoor spontane ontmoetingen tussen verschillende groepen minder vanzelfsprekend worden. Gemeenten moeten daarom investeren in buitenruimten die verbinding stimuleren en kloven verkleinen. Juist daar liggen volop kansen, mits de fysiek-ruimtelijke ingrepen bijdragen aan sociale agenda’s, betogen Radboud Engbersen, Maxime van de Gevel en Esra van Koolwijk.

Bouwen aan Sociaal

Honderden ambtenaren kwamen in ­november samen in het Utrechtse muziekcentrum Tivoli Vredenburg, om vervolgens uit te waaieren over tientallen workshops verspreid in de Domstad. Deze ‘ruimtesafari’ was mede georganiseerd door het team ‘Bouwen aan Sociaal’ van de gemeente Utrecht, want: ruimtelijke opgaven dienen sociale opgaven te versterken. Het was de centrale boodschap van die dag. Idealiter dragen fysiek-ruimtelijke ingrepen bij aan gemeenschapsvorming en -versterking.

Sociale stad

De ambitie om te komen tot een sociale stad komt niet uit de lucht vallen. De sociaaleconomische segregatie is in Nederland sluipenderwijs toegenomen. Arm en rijk wonen meer en meer van elkaar gescheiden, waardoor het samenleven met anderen zijn vanzelfsprekendheid verliest. Niet voor niets duiken woorden als ‘kloof’ en ‘bubbel’ in beschouwingen over het samenleven snel en met hoge frequentie op. Daarnaast groeit de diversiteit onder de Nederlandse populatie door toegenomen migratie.

Uitdagingen van diversiteit

De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) heeft in een reeks van publicaties gewezen op de uitdagingen die deze toename met zich meebrengt. Diverse steden als Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, maar ook Utrecht en Almere, herbergen inwoners met sterk uiteenlopende migratieachtergronden, die ook verschillen wat betreft opleidingsniveau, sociaaleconomische positie, migratiemotief, en verblijfsduur en -status. Het maakt het stedelijk leven interessant, kleurrijk en verrassend. Maar het kan in sommige lokale contexten ook leiden tot ongemak, wrijving, uitsluiting en ontwijkgedrag.

Geen explosieve kruitvaten

Nederlandse wijken en buurten zijn zeker niet de explosieve kruitvaten waar sommige politici op zinspelen. Toch hebben politiek en media de neiging om over dit samenleven alarmerend te berichten en tegenstellingen tussen groepen uit te vergroten of te construeren. Ficties gaan dan feiten in de weg zitten. Om dit te voorkomen, wijzen adviesraden en denktanks op het belang van investeren in samenleven. Groepen inwoners moeten elkaar niet uit het oog verliezen, juist om stereotypen en vooroordelen over elkaar de kop in te kunnen drukken.

Ontmoeting

Het belang van buitenruimten als plekken voor ontmoeting en contact is eerder door De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) benadrukt in het advies Ruimte maken voor ontmoeting: De buurt als sociale leefomgeving (2022). Het gaat hierbij niet alleen om iconische plekken zoals het Schouwburgplein in Rotterdam of het Vondelpark in Amsterdam, maar ook om skateparken, volkstuinen, plantsoenen, speeltuinen, jeu-de-boulesbanen, voetbalkooien, trapveldjes (Cruyff Courts) en joggingparcours.

Sociale leefomgeving

De ondertitel van het RVS-advies had echter beter kunnen zijn: de wijk of het stadsdeel als sociale ­leefomgeving. Op buurtniveau en lagere schaalniveaus is namelijk vaak sprake van een relatief homogene bevolkingssamenstelling, terwijl juist op de hogere schaalniveaus van wijk of stadsdeel de diversiteit te vinden is die contacten en ontmoetingen tussen verschillende groepen mogelijk maakt. Je kan wel elke dag op het schoolplein van je kinderen gaan staan, maar als je daar vooral mensen treft die op je lijken, blijf je slechts ronddraaien in je eigen bubbel.

Publieke familiariteit

In plaats van zich te vertillen aan gemeenschapsvorming, is het vaak ­haalbaarder, zeker in stedelijke settings, om te streven naar ‘publieke familiariteit’. Publieke familiariteit geeft uitdrukking aan vluchtige alledaagse korte contacten tussen verschillende groepen. In de dynamiek van de grote stad betoogde Blokland dat het niet altijd even realistisch is om je als beleidsmaker of sociaal professional vast te bijten in het bevorderen van hechte en duurzame sociale relaties. Juist deze minder verplichtende, vluchtige contacten zijn essentieel voor stadsbewoners.

Radboud Engbersen is programmaleider bij Movisie. Maxime van de Gevel is onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut. Esra van Koolwijk is projectmedewerker bij Movisie. Alle drie zijn ze werkzaam binnen het KIS.

Lees het hele verhaal in Binnenlands Bestuur 1 van deze week.