Schapen in de stad

Rotterdam, Nijmegen, Groningen - allemaal zetten ze kuddes schapen in voor het groenbeheer. En ook in Nieuwerkerk aan den IJssel grazen sinds deze week een paar honderd schapen op de gemeentelijke groenstroken. De natuur vaart er wel bij, schapen kunnen dingen die maaimachines niet kunnen, én het levert mooie plaatjes op.

‘Rechts Lynn, rechts’, roept de herder. Meteen komt de bordercollie in actie om een paar eigenwijze lammeren bij de kudde te houden. We zijn hier niet ergens in de Schotse highlands, maar in een nieuwbouwwijk in Sneek. Duinterpen. Tussen de brede school in aanbouw en een toekomstig appartementengebouw loopt de kudde van Wylde Weide, een bedrijf dat in 2005 met één kudde begon en er nu vier heeft. Er is grote belangstelling voor groenbeheer met schapen, niet in de laatste plaats bij gemeenten. Naar schatting zetten inmiddels zo’n dertig gemeenten geregeld schapen in.

De groenzone hier in Duinterpen krijgt sinds 2005 zo’n drie á vier keer per jaar kuddebezoek. De 250 schapen grazen hier dan een dag of vijf achter elkaar. De herder stuurt en begeleidt ze overdag, ’s nachts staan ze op een weilandje in de buurt. Het is niet toevallig dat ze hier lopen. Dit deel van Duinterpen is gepland als duurzame wijk, overal staan zonnepanelen. Het groen ligt, als in zoveel nieuwbouwwijken, niet versnipperd door de wijk maar is samengebald tot één groenzone die een zo natuurlijk mogelijk uiterlijk moet hebben. Typisch een plek die geschikt is voor beheer met schapen.

Sjraar Van Beek van de Wassum uit Limburg, het oudste en grootste bedrijf dat schaapskuddes met herder verhuurt: ‘In principe kan het overal, maar dit soort natuurlijke parken zijn heel geschikt. Heel veel gemeenten hebben een paar echte cultuurparken en daarnaast, vaak aan de rand van de stad of in nieuwbouwwijken, parken die een natuurlijke uitstraling moeten hebben, avontuurlijk groen. Daar past begrazing met schapen heel goed bij.’

Beheer met schapen vergroot de soortenrijkdom, beloven de schaapskuddebedrijven. Anders dan bij maaien waar in een klap alles wordt neergemaaid, grazen schapen, mits goed gehoed, niet alles weg. Ze hebben een voorkeur voor gras, dat betekent dat andere planten, kruiden en bloemen, meer kans maken. Daarnaast kunnen zaden via de vacht en de mest van schapen overgebracht worden van het ene terrein naar het andere. Zo kan de soortenrijkdom vergroot worden. In Sneek is dat nog niet te zien. ‘Daarvoor zijn we nog te kort bezig’, zegt de gemeentelijke groenbeheerder Douwe de Groot.

Roermond heeft als enige gemeente een serieuze monitoring laten doen. Daar wordt sinds 2000 met de schaapskudde gewerkt, onder ander in het Hammerveldpark. Het rapport van stichting De Lierelei uit 2005 was bijna lyrisch over de resultaten: ‘Het aantal plantensoorten is in alle bermen in vier jaar tijd toegenomen met 13 tot 200 procent. De schapenbegrazing heeft een enorm positieve impuls betekend voor het aantal soorten.’ De stichting telde niet alleen meer plantensoorten ook meer vlinder- en libellensoorten.

Vlinders

De kudde die in Roermond aan het werk is, is een van de twintig kuddes van het bedrijf van Sjraar van Beek. Natuurbeheer met schapen is niet ergens een kudde schapen neerzetten en ze dan maar lekker laten grazen, het is iets heel anders de gewone schapenhouderij, zegt Van Beek die ook voorzitter is van LTO afdeling schapenhouderij. ‘We werken op basis van uitgekiende begrazingsplannen. Het gaat er om een evenwicht te vinden tussen begrazen en met rust laten zodat bloemen in de bloei kunnen komen en zaad kunnen zetten. Essentieel is dat het een trekkende kudde is. De kudde is kort op een bepaalde plek aanwezig en daarna lang afwezig.’ Het vervoer van de kudde gaat meestal gewoon lopend over de weg, niet per veewagen. Dat levert mooie plaatjes op en enthousiaste burgers. En daarmee is nog een voordeel genoemd waar een ronkende grasmaaier niet tegen op kan.

Zo gaan de schapen die in Sneek aan het werk zijn, aan het eind van de week naar Joure, een wandeling van twaalf kilometer over de weg, een tocht die een paar keer per jaar wordt gemaakt. De herder vertelt: ‘Mensen rennen naar binnen om hun fototoestel te pakken.’ In Joure gaan de schapen onder andere aan het werk op het steile talud van een geluidswal.

Berenklauw

Schapen blijken namelijk nog een voordeel te hebben, ze kunnen dingen die maaimachines niet kunnen. Ook in de Rotterdamse deelgemeenten Hillegersberg-Schiebroek en Overschie waar de schapen deze zomer voor het eerst zijn, worden de schapen ingezet in ecologisch kwetsbare gebieden én op een steile helling. Henk van der Does van Gemeentewerken: ‘Aannemers komen tegenwoordig met steeds grotere machines. In het najaar, toen het heel nat was, gleden die machines weg op de helling van de geluidswal langs de A20, met spoorvorming tot gevolg. Schapen zijn een oplossing voor dit soort maatwerk.’

In Sneek worden ze ook gebruikt voor ander soort maatwerk. In het Rasterhoffpark groeit ontzettend veel berenklauw, een plant die nare brandwonden kan veroorzaken. Dat maakt maaien of snoeien lastig werk. Sommige schapen bleken dol te zijn op deze boosdoener. Nu stuurt de herder zijn schapen ook regelmatig even langs de milieustraat waar het barst van de berenklauw. De kosten in Helmond zijn nog geen 48.000 euro per jaar voor een kudde die zo’n 27 hectare begraasd. Begrazing met schapen is daarmee niet veel duurder dan maaien met machines. Hans Schutte, groenbeheerder van de gemeente Roermond: ‘Het hangt er van af waarmee je het vergelijkt. Als je het vergelijkt met drie keer in het jaar machinaal maaien en het maaisel laten liggen, dan is begrazing met schapen duurder. Maar we zetten de kudde ook in op een grote, van noord naar zuid lopende, groenstrook die vroeger een strak gazon was. In het verleden werd daar 28 keer per jaar gemaaid. Ja, dan is beheer met schapen veel goedkoper.’

Een gemeente die aan de slag wil met schapen moet ook aan andere kosten denken. Alle gemeenten geven aan dat goede voorlichting van groot belang is. De overstap in Roermond van strak gazon naar natuurlijk beheer, viel bij nogal wat bewoners slecht. Schutte: ‘Men was bang voor onkruid in de tuin, schermde met waardevermindering van de huizen. Bij de start hadden we wel wat aan communicatie gedaan, maar daarna eigenlijk niet meer. Daarvan zeg je nu: dat had anders gemoeten.’

Nostalgie

De Groot van de gemeente Sneek: ‘Niet iedereen vindt het leuk. We hebben een vrij stringent hondenbeleid, dan hebben sommige mensen er moeite mee dat de schapen van de gemeenten wel mogen poepen. We zorgen nu wel dat de paden en speeltoestellen nageveegd worden.’ Dit soort negatieve reacties zijn eigenlijk dissonanten in een koor van enthousiasme dat de laatste tijd klinkt. Schapenhouder Van Beek spreekt zelfs van een ‘explosie’ van belangstelling. Een gemeente als Sneek krijgt geregeld collega’s over de vloer. Hoe dat komt? Van Beek denkt dat het past bij modern groenbeheer. ‘Het sluit aan bij ideeën over duurzaamheid, over de natuur de stad inhalen.’

Een generatiewisseling bij groenbeheerders speelt ook een rol. ‘Van oudsher waren groenbeheerders meer tuinmannen dan echte groenbeheerders. Er is een generatie aan het roer die veel meer affiniteit heeft met natuurlijk groen.’ Schutte van de gemeente Roermond denkt dat er nog iets anders meespeelt: nostalgie. ‘Dat plaatje van een herder die met zijn schapen de stad binnenkomt, dat vinden mensen prachtig.’