Rekenkamer: hoe Holwerd aan Zee toch niet doorging

De Noordelijke Rekenkamer was nog bezig met haar onderzoek, toen afgelopen juni de stuurgroep van Holwerd aan Zee het einde meldde van het droomproject dat elf jaar geleden geboren werd uit de noordoost-Friese mienskip. Door die wending veranderde het lopende rekenkameronderzoek, dat donderdagavond naar buiten kwam, in een reconstructie van hoe het mis kon lopen.

57 miljoen euro

Vijf jaar geleden werd aanvankelijk 57 miljoen euro opzij gezet voor het project, maar dit jaar trok de provincie zich als belangrijkste deelnemer terug en zagen de overblijvende partijen ook om andere reden geen financiële uitweg meer. Begin vorig jaar al hadden de Friese gedeputeerde staten het vertrouwen in het project opgezegd, dat met het doorsteken van de Waddendijk, de aanleg van een watergeul en een getijdenmeer de kwakkelende gemeenschap van het dorp Holwerd nieuw leven moest geven. De provinciale staten zetten aanvankelijk nog door. De nekslag was afgelopen april een aangenomen motie van de provinciale fracties van JA21, PVV, BBB, FvD en VVD. Die motie dwong het provinciebestuur tot de ononderhandelbare positie dat de provincie Fryslân niet structureel financieel ging bijdragen aan de onderhouds- en beheerskosten van Holwerd aan Zee. Ook mocht de provincie niet lobbyen voor financiering door het Waddenfonds.

Uit de stuurgroep

Vlak voordat het provinciebestuur van begin 2023 het project niet meer zag zitten, waren ook Wetterskip Fryslân en LTO Noord al uit de stuurgroep vertrokken. De bedoeling in den beginne van de initiatiefnemers uit Holwerd (begonnen werd in 2013 door onder meer het dorpsbelang) was een oplossing vinden voor de vergrijzing, krimp en afnemende werkgelegenheid in het dorp. Toen meerdere partijen zich hierachter schaarden, groeide ook de nadruk op natuurherstel. Na talloze kosten-batenanalyses en haalbaarheidsstudies, door even zoveel adviesbureaus, veranderde het oorspronkelijke plan herhaaldelijk van aangezicht.

Dit was de reden voor het opstappen van het waterschap en de agrarische belangenorganisatie. ‘Een natuurmeer gaat voor de landbouw beperkingen betekenen, zoals verzilting’, zei een LTO-bestuurder begin 2023. ‘Verder zien wij niet dat dit natuurmeer een economische impuls geven aan het gebied.’ Ook de initiatiefnemers van het project zagen het ‘DNA van Holwerd aan Zee’ verdwijnen, valt in het rapport van de Noordelijke Rekenkamer te lezen.

Inderdaad zwaktes

De Noordelijke Rekenkamer bevestigt dat er inderdaad zwaktes zaten aan het uiteindelijke plan, die deels ook in eerdere kosten-batenanalyses naar boven waren gekomen. Technisch was er veel mogelijk, hoewel de locatie bij Holwerd wel geplaagd wordt door veel sedimentatie. Maar vooral financieel en juridisch kon het moeilijk worden. Juridisch vanwege de beschermde status van de Waddenzee als Natura 2000-gebied. Daarnaast zou er landbouwgrond verdwijnen, en was er onzekerheid over de opbrengst van de verkoop van de uitgebaggerde klei en het aantal toeristische overnachtingen na de metamorfose van Holwerd. Volgens de provincie zou het project uiteindelijk ruim honderd miljoen euro kosten.

De Rekenkamer beveelt de provinciale en gedeputeerde staten aan om, zoals het zelf deed, voortaan van kosten-batenanalyses een second opinion te laten uitvoeren; ook op een bovenlokale schaal te kijken wat de maatschappelijke effecten zijn van zo'n groot project; en een duidelijkere rolverdeling te creëren tussen initiatiefnemers uit de gemeenschap en andere belanghebbenden.

Spanningen

Die laatste aanbeveling heeft ermee te maken dat er na verloop van tijd wel wat spanningen ontstonden tussen de leden van de stuurgroep. De één vond de overheidspartners te verkokerd en top-down, de ander vond de initiatiefnemers niet altijd betrouwbaar en eigengereid. Ook was er geen consensus over de vraag in hoeverre het plan haalbaar was. Van dit type onenigheden had het provinciebestuur de staten beter op de hoogte moeten houden, vindt de rekenkamer.