Na de stikstofcrisis komt de watercrisis

'Met het huidige beleid en uitvoering zullen doelen voor zowel waterkwaliteit als -kwantiteit niet gehaald worden', concludeert Natuurmonumenten uit onderzoek dat het heeft laten doen naar naleving van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) door Nederland. Dat zet de deur open voor rechtszaken die Nederland na de stikstofcrisis opnieuw c.q. nog verder op slot zetten, waarschuwt de natuurorganisatie.

Middenmoter

Nederlanders staan er internationaal bekend om het water naar hun hand te zetten. Dat mag dan lukken qua waterveiligheid, qua waterkwaliteit bungelt Nederland onderaan. Van alle EU-lidstaten scoort Nederland het slechtst: in 2019 voldeed geen enkel Nederlands oppervlaktewater aan de doelen van de KRW, aldus Gaat Nederland de KRW-doelen halen? Ter vergelijking: in Finland voldoet 73 procent van de oppervlaktewateren aan de KRW-doelen, Litouwen is een middenmoter met ruim 52 procent en Luxemburg is het op één na slechtste jongetje van de klas met 3 procent oppervlaktewateren die voldoen aan de KRW-doelen.

Schelde

Sinds 2009 heeft Nederland voor alle stroomgebieden (Maas, Rijn, Schelde en Eems) al drie keer verplichte stroomgebiedbeheerplannen (SGBP) opgesteld met maatregelen om de KRW-doelen te halen. Daarmee is het dus niet gelukt om een oppervlaktewater aan alle KRW-doelen te laten voldoen. 'Bovendien is de waterkwaliteit en -kwantiteit sinds 2009 zelfs achteruitgegaan, terwijl dat volgens de KRW juist verboden is.'

Weinig concreet

Het laatste stroomgebiedbeheerplan (dat alle vier de stroomgebieden omvat) ligt nu ter beoordeling bij de Europese Commissie. Kennisinstituten en ingenieursbureaus hebben, aldus het onderzoeksrapport, de concepten daarvan doorgerekend en geconcludeerd 'dat het hiermee niet gaat lukken' om de waterdoelen voor 2027 te halen. Aanvullende maatregelen die vervolgens zijn bedacht, 'zijn weinig concreet en nog niet doorgerekend.'

Kobalt

Boosdoeners voor de belabberde waterkwaliteit zijn onder andere milieuvreemde stoffen uit de landbouw en industrie die, eenmaal in het water, daar slechts heel langzaam uit verdwijnen en de chemische kwaliteit verslechteren. Ammonium, kobalt en seleen staan in de top drie. De laatste twee zijn een gevolg van bemesting, ammonium is een gevolg van urine in mest en rioolwaterzuivering.

Harde oevers

Daarnaast is de biologische waterkwaliteit in 2020 niet goed in 90 procent van het oppervlaktewater. Dat komt vooral door een overmaat aan nitraat en fosfaat, door een te snelle waterafvoer en door een 'onnatuurlijke inrichting van het watersysteem (harde oevers, onpasseerbare infrastructuur en dergelijke)'.

Giftige stoffen

Ook het grondwater voldoet op twee fronten niet aan de norm. Op verschillende plekken zitten er giftige stoffen, vooral pesticiden, in het grondwater. Zuid-Limburg piekt met te veel nutriënten waardoor de grondwaterkwaliteit niet voldoet. Daarnaast wordt grondwater sneller opgepompt door landbouw, industrie en drinkwaterbedrijven dan het aangevuld wordt door infiltrerend regenwater, vooral doordat het water te snel wordt afgevoerd.

Succesvolle rechtszaken

De onderzoekers voorspellen dat Nederland zich met zijn waterbeleid mogelijk in de voet schiet. De KRW kent namelijk een resultaatsverplichting. Belanghebbenden kunnen nu al de bestuursrechter verzoeken een streep te zetten door een vergunning voor grondwateronttrekking of lozing als die activiteit leidt tot achteruitgang van de waterkwaliteit. 'Ook kan via beroep tegen een vergunning een water(beheer)programma en/of stroomgebiedbeheerplan niet bindend verklaard worden, omdat het niet aan de eisen van de KRW voldoet.' De kans op succesvolle rechtszaken neemt toe 'nu het steeds duidelijker wordt dat waterkwaliteit en kwantiteit achteruitgaat en de KRW-doelen naar verwachting niet overal gehaald gaan worden.'

Natuurlijk waterbeheer

De onderzoekers doen aanbevelingen om toch nog de KRW-doelen te halen: verbied 'relevante chemische stoffen', verminder de uitstoot van nitraat en fosfaat en maak werk van natuurlijk waterbeheer. Dat laatste voorkomt een snelle waterafvoer, zodat regen weer rustig de bodem in kan zakken. Ook moet er minder grondwater opgepompt worden. Overigens kunnen provincies, waterschappen en gemeenten, zodra de Omgevingswet van kracht is, via zogeheten maatwerkregels strengere eisen stellen dan nu in rijksregels staan.

Knopen doorhakken

Omdat de waterkwaliteit alleen via een integrale aanpak verbeterd kan worden en waterbeheerders hoe dan ook moeten moet samenwerken, is er iemand nodig die knopen kan doorhakken als belangentegenstellingen in de weg staan, menen de onderzoekers. Op dit moment ontbreekt is er geen landelijke regisseur die die rol op zich neemt. De minister van Infrastructuur en Waterstaat is daarvoor, volgens hen, de aangewezen persoon.