Raad van State hekelt plannen van De Jonge

De voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State is zeer kritisch over de plannen van minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening). De Omgevingswet had beter gefaseerd kunnen worden ingevoerd.

Ongewoon scherp is het oordeel van voorzitter Bart Jan van Ettekoven van de Afdeling bestuursrechtspraak over twee majeure beleidswijzigingen van minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, CDA). De Raad van State, die zichzelf achteraf een te passieve rol in de Toeslagenaffaire verweet, treedt nu bewust naar buiten.

Waarschuwende woorden

Dat gebeurde eerder al met een position paper voor de Eerste Kamer, aan de vooravond van de definitieve besluitvorming over de Omgevingswet. Volgens de Raad was door de gebrekkig werkende software van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) de rechtszekerheid van burgers in het geding. Nu de Omgevingswet toch per 1 januari aanstaande zal worden ingevoerd, spreekt Van Ettekoven in een interview in het deze week verschenen jaarverslag van de Raad van State opnieuw waarschuwende woorden. ’Het is een ingrijpende stelselherziening. In de komende vijf jaar zullen er veel nieuwe rechtsvragen opkomen die stuk voor stuk moeten worden beantwoord. Dat levert een periode op van verminderde rechtszekerheid.’

Game-changer

Van Ettekoven ziet het DSO daarbij als ‘game-changer’: de bedrijfsvoering van overheden en de bestuursrechtspraak in omgevingskwesties worden afhankelijk  van het goed functioneren van ict. ‘We zijn bezorgd dat de systemen die daarvoor nodig zijn onvoldoende robuust en niet tijdig beschikbaar zijn.’ Zo constateert de Raad van State dat het in het DSO niet mogelijk is om oudere versies van omgevingsplannen te raadplegen.

Geen weg terug

Van Ettekoven: ‘Er wordt gewerkt aan ‘tijdreizen’ naar eerdere plannen, maar het ziet er niet naar uit dat dit op 1 januari 2024 goed werkt. Ook het verwerken van onze uitspraken in het digitale systeem, zodat iedereen kan kennisnemen van bijvoorbeeld een vernietiging van een omgevingsplan, is nog niet geregeld.’ Er is geen weg terug. ‘Papieren besluiten en plannen behoren definitief tot het verleden.’

Faseren

Invoering van de Omgevingswet vindt plaats in een periode waarin Nederland voor enorme opgaves staat op het gebied van energietransitie, stikstof, woningbouw. ‘Dat is al een forse uitdaging onder het huidige rechtsbestel. We hebben de minister gewaarschuwd: weet wat je doet, misschien is faseren verstandiger.’

Regie volkshuisvesting 

Een ander punt van zorg van de Raad van State betreft de Wet versterking regie volkshuisvesting die De Jonge wil invoeren. Als die doorgaat, wordt voor bepaalde zaken de rechtbankfase overgeslagen. Dan is de Afdeling bestuursrechtspraak de enige bevoegde rechter en móet ze binnen zes maanden uitspraak doen. ‘Als er maar één rechterlijke instantie naar de zaken kijkt, is dat een vermindering van de rechtsbescherming en een uitzondering op de regel dat in ons land rechtsbescherming open staat in twee feitelijke instanties’, stelt Van Ettekoven.

Onder druk

Daarbij komt volgens hem door de termijn van een half jaar de rechtsbescherming extra onder druk. ‘Bij grote woningbouwprojecten wordt in de regel beroep ingesteld door veel appellanten die tal van aspecten aanvoeren – milieu, verkeer, geluid. We moeten dan een reële mogelijkheid hebben om daar zorgvuldig naar te kijken, juist als er maar één rechterlijke instantie is. Tel dat op bij de huidige situatie: al veel zaken op de plank, minder mensen om eraan te werken, en oplopende doorlooptijden. Dan kan ik voorspellen dat we de termijn van zes maanden in tal van zaken niet gaan redden.’

Vertrouwen burger

Het zal volgens van Ettekoven niet bijdragen aan het vertrouwen van de burger in de rechter. ‘Dat is ook onze boodschap aan de minister: stel ons in staat op zorgvuldige wijze ons werk te doen.’ De Raad voor de Rechtspraak sprak vorige week al vergelijkbare woorden.