'Provincie Flevoland bleef bij datacentrum in gebreke'

Donderdag staat de raad van Zeewolde voor de beslissing over het omstreden datacenter van Facebook in die gemeente. Is de raad van een gemeente opgewassen tegen een multinational die een leger aan advocaten de polder instuurt? Volgens hoogleraar decentrale overheden Geerten Boogaard is de bestuurlijke fout eerder en elders gemaakt.

Driehonderd voetbalvelden
Een kleine driehonderd voetbalvelden omvat het datacenter van vijf hallen dat Facebook bij Zeewolde in Flevoland wil gaan bouwen. Het verbruikt jaarlijks twee keer zoveel energie als de hele gemeente Zeewolde dat tot nu toe doet. Maar het levert de gemeente op termijn ook zo’n vierhonderd banen op, een hogere ozb en restwarmte die (mogelijk) kan worden benut om woningen in Zeewolde en in buurgemeente Harderwijk  kan verwarmen. En we kunnen er allemaal sneller door internetten. Wat te doen?

Motie van treurnis 
Niet alleen het datacenter zelf is omstreden, ook de wijze van besluitvorming erover. Het leidde tot Kamervragen over de rol van het rijk en een door alle partijen aangenomen motie van treurnis tegen Gedeputeerde Staten van Flevoland, die een brief over het datacenter aan het ministerie van Economische Zaken en Klimaat achterhielden. Nu neemt de raad van Zeewolde er ten finale komende donderdag een besluit over. Maar is die daarvoor wel voldoende geëquipeerd?

Hoger niveau
‘De opdracht waar de raad van Zeewolde zich nu voor gesteld ziet, hoort niet op dat democratisch niveau te liggen’, schreef de NRC onlangs in een hoofdcommentaar. ‘Hoe betrokken, slim en onderlegd de raadsleden ook zijn, de komst van dergelijke datacentra overstijgt het belang van de lokale omgeving. Alleen al de impact die deze centra gaan hebben op de landelijke stroomvoorziening, vergt planning en besluitvorming op een hoger niveau.’

Incompleet
Volgens Geerten Boogaard, hoogleraar decentrale overheden aan de Universiteit Leiden en columnist van Binnenlands Bestuur, is het beeld dat de NRC schetst incompleet. ‘Het feit dat de gemeenteraad nu aan zet is, is een gevolg van besluitvorming door rijk en provincie. Alleen omdat die eerder al groen licht voor het datacenter gaven, ligt de bal nu uiteindelijk bij de gemeente. Daar is ook niets mis mee; dat datacenter komt uiteindelijk daar te staan.’

Lusten en lasten
De raad van Zeewolde zal vooral naar de praktische, lokale gevolgen kijken, zoals de inpassing van het datacenter in het landschap en de banen die het de gemeente zal opleveren. Daaraan voorafgaand had volgens Boogaard op provinciaal niveau de bredere, zichtbare afweging moeten worden gemaakt over de lusten en lasten van het datacenter.

Fout
Boogaard: ‘Het verbruikt veel energie van een flink aantal windmolens die elders in Flevoland zijn geplaatst. Die zorgen daar voor overlast. Maar de lusten gaan nu naar Facebook in Zeewolde. Daar had op provinciaal een politieke discussie over gevoerd moeten worden. Dat is immers de schaal waar de lasten worden geleden. Maar ik begrijp dat Provinciale Staten niet eens over de komst van het datacenter zijn geïnformeerd – daar zit voor mij de bestuurlijke fout. De lusten en de lasten zijn niet op het juiste niveau tegen elkaar afgewogen.’
 

Verkeerde niveau
Zou bij een dergelijk omstreden besluit een burgerforum of referendum de gemeenteraad van Zeewolde wellicht nog van pas kunnen komen? ‘Nee, dat geloof ik niet’, reageert Boogaard. ‘Daarmee blijft de discussie over het grootste pijnpunt zich uiteindelijke afspelen op het verkeerde bestuurlijke niveau. De provincie Flevoland is in gebreke gebleven. Dat kun je vervolgens niet meer op lokaal niveau gaan repareren.’

Stop
Overigens is nog niet zeker of bij een positief besluit van de gemeenteraad het datacenter er ook daadwerkelijk komt. Het rijksvastgoedbedrijf dat een groot deel van de grond bezit, wil die voorlopig nog niet aan Facebook verkopen. De dienst, onderdeel van het ministerie van Binnenlandse Zaken, hanteert momenteel een stop op de verkoop van vruchtbare landbouwgrond.

Hoge Raad
Ook de recente uitspraak van de Hoge Raad inzake de verkoop van het voormalige gemeentehuis van Didam door de gemeente Montferland kan voor Zeewolde nog roet in het eten gooien. Die stelt een aantal beperkende voorwaarden (objectief, toetsbaar, redelijk) aan onderhandse verkoop door gemeenten aan derden. Het is niet zeker of de deal die de gemeente sloot met Facebook aan de eisen van de Hoge Raad voldoet.