De protesten tegen zonneveld-atollen in het IJsselmeer

Waarom is niet al gestopt met het lopende onderzoek door het ministerie van Economische Zaken naar het ambitieuze zonneveldenplan in het IJsselmeer? Waarom wordt er niet gehoor gegeven aan de protesten die er klinken?

Dat is de strekking van Kamervragen van BBB-Kamerlid Henk Vermeer en JA21-collega Joost Eerdmans aan minister Sophie Hermans van Groene Groei. Zij baseerden hun vragen op een Telegraaf-artikel met dezelfde strekking van afgelopen mei, gebaseerd op de correspondentie van rijks- en provincieambtenaren die vrij werd gegeven na een beroep op de Wet open overheid (Woo). 

De boodschap van minister Hermans in haar schriftelijke reactie: wacht nou eerst het lopende onderzoek af. Eerder dan dat alle feiten op tafel liggen, wordt er geen klap gegeven op het plan voor zonne-atollen in het IJsselmeer net onder de Afsluitdijk. Het huidige onderzoek is slechts een verkenning. De zonnevelden moeten overigens samengaan met nieuwe mogelijkheden voor watersport en zelfs gunstig zijn voor vogels en vis dankzij de aanleg van nieuwe natuur.

Bestuursruzie

De publicaties van De Telegraaf eerder dit jaar strooiden zand in de raderen van een al moeizaam proces. Eén gevolg was een bestuursruzie in de gemeente Hollands Kroon, die samen met buurgemeente Medemblik aan het begin stond van het idee voor zonnevelden in het IJsselmeer. Na een botsing met coalitiepartij Onafhankelijk Hollands Kroon moest betrokken GroenLinks-wethouder Lilian Peters afgelopen mei opstappen, waarna GroenLinks de coalitie zelfs verliet.

De plannen voor de Wieringerhoek, het gebied langs de Wieringermeerdijk tussen Den Oever en Medemblik, stammen al van jaren terug. Tijdens een participatiebijeenkomst voor burgers in het kader van de Regionale Energie Strategie (RES) kwam het droombeeld van ene Kor Buitendijk naar boven, die eigenhandig had gezocht naar een alternatief voor windturbines. Dit plan werd vervolgens doorontwikkeld met onder andere onderzoeksinsituten Deltares en TNO, een landschapsarchitect, en maritiem aannemersbedrijf Van Oord.

Oplossing voor alles

Geopperd werd dat het plan een oplossing kan bieden voor talloze hoofdpijndossiers. De aanleg van natuur kon een uitkomst zijn voor zowel Natura 2000 als de Europese Kaderrichtlijn Water, volgens welke de waterkwaliteit van het IJsselmeer te laag is. Ook sloot het plan aan bij de Programmatische Aanpak Grote Wateren, met daarin de wens van het rijk voor een natuurvriendelijkere dijk langs het IJsselmeer. Daarnaast sloot de aanleg van door riet omzoomde zonnevelden aan bij zowel de RES als OER, oftewel Opwek van Energie op Rijksvastgoed.

Als zoekgebied

Dus werd de Wieringerhoek benoemd tot zoekgebied binnen de RES, en ging er in 2022 een brief van de gemeenten Medemblik en Hollands Kroon, en de provincie Noord-Holland naar het ministerie van Economische Zaken (EZK). Daarin stond onder andere: ‘Niet alleen is er een potentiële opwek mogelijk van minimaal 1,6 Twh, ook wordt bijgedragen aan de versterking en vorming van ecologische waarden in het gebied en wordt bijgedragen aan de doelstellingen van de KRW.’

Het ministerie van EZK reageerde enthousiast en besloot een integrale verkenning te beginnen, om alle voors en tegens in kaart te brengen. Die verkenning had dit voorjaar al af moeten zijn, maar is vastgelopen omdat er ook eind april nog geen consensus was in de ambtelijke werkgroep. Dat meldde het provinciebestuur van Noord-Holland afgelopen juni. Besloten is daarom dat op 26 september de ambtelijke top van de betrokken ministeries EZK, LVVN en I en W samen komen met de regionale bestuurders. Dan wordt besloten of Plan Buitendijk nog kans maakt. Zo ja, dan treft minister Hermans een rijkscoördinatieregeling, omdat het Plan Buitendijk geldt als een energieproject van nationaal belang.

Zich teruggetrokken

Lastig is dat de gemeenteraad van Hollands Kroon zich eind vorig jaar terug trok uit het project. Een belangrijke motie van de fracties van de twee coalitiepartijen Onafhankelijk Hollands Kroon en Senioren Hollands Kroon werd door alle andere partijen overgenomen, behalve door de fracties van de drie andere coalitiepartijen: D66, GroenLinks en PvdA. Hierin staat de oproep om de Wieringerhoek te schrappen als zoekgebied in de RES.

In een reactie op de aangenomen motie schreef verantwoordelijk wethouder Lilian Peters, dat de gemeente niet meer alles in handen heeft. Sowieso hadden Medemblik en de provincie al direct laten weten alsnog door te willen met de integrale verkenning. Bovendien kan de provincie de gemeente Hollands Kroon overrulen. Daarnaast is het rijk bevoegd gezag over het IJsselmeer, en heeft Hollands Kroon niet de mogelijkheid eenzijdig het zoekgebied te wissen.

De Telegraaf

Peters moest opstappen na een Woo-verzoek van De Telegraaf. Hierbij kwam een notitie van provincieambtenaren naar boven, ter voorbereiding van een telefoongesprek tussen Peters en de GroenLinks-gedeputeerde Rosan Kocken. De ambtenaren schreven: ‘Daarnaast is Wh Peters op zoek naar mogelijkheden om uitvoering van Wieringerhoek toch van de grond te krijgen door een ‘slimme’ interpretatie van de raadsmotie. De precieze constructie van dit idee is ons nog niet duidelijk. Het moet voortborduren op het eerdere besluit van de raad in te zetten op het realiseren van het Plan Buitendijk/Groen Leven.’

Hierdoor ontstond de indruk bij coalitiepartners in het gemeentebestuur dat de wethouder de motie naast zich neer wilde leggen.

Tal van obstakels

Het was al lang bekend dat het Plan Buitendijk tegen tal van obstakels oploopt. In april publiceerde onderzoeksbureu Arcadis in opdracht van het rijk een gedetailleerd rapport. Eén van de grootse problemen is het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie (NPRD). Het Nederlands leger wil zijn bases en oefenterreinen uitbreiden, tegen de achtergrond van de flink stijgende defensieuitgaven. Juist in de buurt van de Afsluitdijk doet Defensie ballistische metingen met nieuwe wapensystemen en munitie. ‘Een alternatief gebied is voor deze activiteit in Nederland niet beschikbaar.’

Het klopt daarom niet dat het nieuw is wat De Telegraaf schreef in mei: ‘Uit tot nu toe vertrouwelijke documenten die door De Telegraaf zijn geopenbaard met een beroep op de Wet open overheid, blijkt (...) dat Defensie in grote problemen dreigt te komen.’ Ook de mogelijke problemen voor boeren zijn niet nieuw. De Commissie m.e.r. noteerde hierover al in 2022: ‘De toevoeging van habitats voor de Wieringermeerkust bemoeilijkt de inlaat van zoet water voor de landbouw via de huidige hevels over de dijk.’