Geen ballonnen op Kroningsdag

De vervuiling van de wereldzeeën begint op straat. Gemeenten proberen burgers daarom bewust te maken van de gevolgen van plastic zwerfvuil. ‘Je ziet de plasticsoep hier voor je ogen ontstaan.’

De koning en de koningin zijn nieuw, maar op straat zal het vertrouwde beeld heersen van een Koninginnedag. Onvoorstelbare hoeveelheden plastic glazen, plastic flessen, plastic tape en touw, plastic zeil en folies. De day after worden de verloven van de reinigingsdiensten massaal ingetrokken en wordt met man en macht gewerkt om niet alleen in Amsterdam maar in elk dorp het straatbeeld weer een beetje toonbaar te maken.

Veel plastic zal de gracht, vaart, sloot of het kanaal inwaaien. Zo zal het vroeg of laat worden meegevoerd naar de grote rivieren en uiteindelijk de Noordzee bereiken. En daar draagt dat plastic bij aan de beruchte plasticsoep.

Plasticsoep was tot nog toe vooral bekend als een zeer groot, met plastic vervuiling verontreinigd gebied in de Stille Oceaan met een totale omvang van Frankrijk, Spanje en Portugal. Intussen is bekend dat zich op alle zeven oceanen verdichtingen van plastic afval bevinden. Ook de Noordzee geldt als een locatie van plasticsoep, zij het met een wat dunnere concentratie: plasticbouillon.

Om al die menselijke bijdragen op preventieve wijze terug te dringen, is Yvon Wolthuis al weken bezig om te voorkomen dat er veel ballonnen worden opgeblazen op de Kroningsdag. Ballonnen?

‘Ja’, zegt Wolthuis, ‘die dingen dragen erg bij aan de plastic troep op water. De ballon zelf is synthetisch, het opblaasmondje is van plastic en het touwtje vaak van nylon.’ Inmiddels heeft Amsterdam om milieu­redenen de 150.000 ballonnen afbesteld die de Kroningsvaart feestelijk moesten afsluiten.

Groen entrepreneur Wolthuis is al jaren in de weer met oplossingen voor de plasticsoep. ‘Vaak wordt gedacht dat het plasticprobleem alleen in de Stille Zuidzee speelt, maar we dragen er hier in Nederland net zo goed aan bij’, zegt Wolthuis.

Samen met adviesbureau Royal­Haskoning DHV en apparatenbouwer SK International ontwikkelde Wolthuis dit voorjaar de plasticvisser, een drijvend platform met twee vangarmen dat plastic troep uit rivieren vangt. Het draaide proef in de Leidsche Rijn, maar kan ook in grotere rivieren worden ingezet.

‘Binnen enkele jaren hopen we de plasticvisser in verschillende maten te leveren zodat het platform geschikt is om de ergste plastic troep weg te vangen in zowel kleinere als grotere wateren’, zegt Wolthuis. Het apparaat, dat de plastic brij in her te gebruiken fracties scheidt, kan zijn diensten ook bewijzen in het buitenland waar de plastic vloed in sommige rivieren vaak beduidend hoger is.

Rommel
Alle Nederlandse gemeenten hebben te maken met het probleem rond zwervend afval op straten en pleinen en rond vuilcontainers. Rijkswaterstaat constateert een toenemende rommel in sluizen, stuwen en gemalen. Op de stranden werken strandbeheerders zich een slag in de rondte om de boel schoon te houden. Waterschappen halen enorme hoeveelheden plastic uit de roosters van zuiveringsinstallaties voor riool­water. In het rioolslib dat na zuivering overblijft, zitten vele microplastics, afkomstig uit synthetisch textiel en uit de zogeheten scrubbers die sinds enkele jaren in douchegels en tandpasta zitten.

‘Het is een complex probleem, omdat er geen eenduidige bron van het plastic afval is en ook niet één probleemeigenaar’, constateert Addie Weenk, die namens het VNG-programma Gemeente Schoon onlangs een netwerkdag over schone rivieren organiseerde waar Yvon Wolthuis sprak.

Ook Lex Oosterbaan, die bij Rijkswaterstaat de bijnaam ‘Lord Litter’ geniet, onderkent de ernst van het probleem. ‘We moeten in het beleid de verbinding maken tussen het zoete water van de rivieren en het zoute water van de zee. Met andere woorden, we moeten de Kader Richtlijn Water koppelen aan de Kader Richtlijn Marien. Het doel is om in 2020 tot een significante reductie van afval op zee te komen. En al is dat vooralsnog niet gebonden aan concrete percentages, toch moet dit in 2015 tot een plan met maatregelen leiden’, zegt Oosterbaan. ‘Wij staan als Rijkswaterstaat open voor alle bruikbare concepten en ideeën van stakeholders, zoals de plasticvisser.’

Limburg is een toonbeeld van de nieuwe aanpak. Rondom de Maas werken diverse organisaties al structureel samen aan vermindering van de bijdrage van de rivier aan de plasticsoep in zee. De gemeente Venlo houdt de Maasoevers van de stad schoon. ‘Dat doen we in samenwerking met het Limburgs Landschap’, vertelt Dion Nijskens. ‘We zetten ook dak- en thuislozen in. Je moet blijven schoonmaken, vooral na de hoogwaterperiode. Dan hangen de plastic zakjes in de overhangende bomen van de rivieroever.’

Maar ook op plekken waar bijvoorbeeld het riviertje de Geul de Maas instroomt, schrikt Nijskens van de hoeveelheden plastic in het water. ‘Je ziet de plasticsoep voor je ogen ontstaan.’

Tellingen
In een tracé van de Maas bij Eijsden voerde Gijsbert Tweehuijsen afgelopen najaar met een zelfontwikkelde meetmethode op een schip tellingen uit. ‘We schatten dat er gemiddeld 15.000 plastic deeltjes per uur Nederland binnenstromen, waarvan circa 9.000 harde deeltjes en 6.000 zacht plastic’, vertelt Tweehuijsen wiens onderzoek deels wordt gefinancierd door de Europese plastic industrie. ‘Als we later dit jaar verder stroomafwaarts meten, krijgen we voor het eerst een beeld wat er in de provincie Limburg aan plastic afval op de Maas wordt geloosd.’

Rijkswaterstaat Limburg ruimt twee keer per jaar haar oevers op en probeert ook terreinbeheerders als Natuurmonumenten en Limburgs Landschap, boeren en gemeenten bewust te maken van het probleem.

‘Er blijft nu nog te veel liggen’, zegt Lilian Charpentier van RWS Limburg. ‘In het project Schone Maas werken we al met veel gemeenten zoals Venlo samen om meer kilometers te maken. Plastic afval opruimen moet het nieuwe oudpapier ophalen worden, waarbij de gemeenten voor budget kunnen zorgen. Verenigingen kunnen een stuk oever adopteren.’ Eind mei dit jaar moet een twintigtal aangewezen tracés zijn schoon­gemaakt, in samenwerking met tal van vrijwilligersorganisaties.

Het probleem begint vaak in de (grote) stad, vandaar de betrokkenheid van Venlo bij het Maasproject. Ook Maastricht en Roermond tonen belangstelling.

Achterstandwijkje
In Amsterdam Nieuw-West benadert projectleider zwerfafval Arnout Schaap de wijken. ‘Zo prikken kinderen in een achterstandwijkje samen met de volwassen buurtbewoners vier keer per week zwerfafval’, zegt Schaap. ‘Onder begeleiding van een kunstenaar is daarmee een vlot van zwerfafval gebouwd. Het zes maanden durende project is zo’n succes geworden dat het vlot is uitgegroeid tot het formaat van een studenten­kamer.’

In andere wijken prikken kinderen rondom basisscholen samen met Pabo-studenten van Marokkaanse afkomst. ‘Ze geven direct uitleg over de gevolgen van het afval. Deze opinieleiders zijn een prima ingang om de allochtone kinderen te benaderen’, zegt Schaap. Ook een stoere surfinstructeur die samen met surfers stranden schoonmaakt, doet het goed bij de jeugd.

Projecten van deze aard staan of vallen vaak met één enthousiasteling die in het klein begint. ‘Je moet de kinderen niet de les lezen, maar ze spelenderwijs erbij betrekken’, zegt Schaap. De stadsdeelambtenaar legt op de netwerkdag van Gemeente Schoon contact met Peter Smith, initiatiefnemer van KLEAN (Klagen Loont Echt Absoluut Niet). Smith haalde met vrijwilligers 1,2 ton plastic weg van 400 meter IJ-oevers in Amsterdam en vervaardigde met de plastic rommel een plastic wereldbol. Met een diameter van vijf meter dobbert de globe bij de veerponten achter Amsterdam Centraal Station aan een boei in het water. Smith werkt ook aan een plastic Madonna van twintig meter hoog, gemaakt van zwerfvuil uit de twaalf provincies. Hij heeft ook al duizend kinderen bekeerd van veroorzaker tot opruimer van zwerfvuil. ‘Weet je wat het is’, zegt Smith tegen Schaap, ‘als een kwart van de Nederlanders elke dag één stuk zwerfvuil zou oprapen en in een afvalbak gooien, zou er geen afval meer op straat zwerven.

Meer informatie:

www.gemeenteschoon.nl
www.kleanworldwide.nl

Dagelijks 12.000 ton nieuw plastic in de oceaan
Op het gloednieuwe Witte de Withplein in Amsterdam-West dwarrelen plastic zakjes, koekjeswikkels en mini-fristipakjes in de wind. Via een zijstraat waait de boel de Admiralengracht in en drijft uiteindelijk het IJ op. Zo belandt het plastic afval uiteindelijk in de Noordzee. Dat weten basisschoolleerlingen Wesley en Samirah niet. Evenmin beseffen ze dat dagelijks naar schatting 12.000 ton nieuw plastic in de oceanen belandt (acht miljoen stuks). Door de wervelende stroming van de wereldzee is een diffuse brij van plastic gevormd (plasticsoep) die onder invloed van stroming, zout en ultraviolet licht van de zon afbreekt tot kleine snippers. Die worden dan weer een aanhechtingsplaats voor algen en plankton, waarna vissen en vogels denken dat ze een lekker hapje verorberen.

Beelden op het internet stemmen Wesley en Samirah niet vrolijk. Zielig zeg, de schildpadden die verstrikt raken in plastic sixpack-rings. En dan die vissen die tientallen stukjes plastic hebben opgegeten. Uitgedroogde vogels met magen vol plastic stukjes, zelfs aanstekers zitten ertussen. Ook plakt allerlei slecht afbreekbare vervuiling zoals pcb’s en dioxine aan de plastic snippers. Uit onderzoek van IMARES blijkt dat de maag van vrijwel elke Noordse Stormvogel en Jan van Gent vol zit met plastic deeltjes. Niet alleen in de zeeën ver weg, maar ook op de Noordzee.

Erg secuur zijn de schattingen over de omvang van de plasticsoep nog altijd niet. Naar schatting is tot 80 procent van al dit afval afkomstig van land. En dus uiteindelijk ook van die plastic wikkel om dat koekje die achteloos op een plein wordt gegooid en in de gracht waait.

Veel gemeenten zijn ermee in de weer om dit zwerfvuil te bestrijden en snoeproutes bij scholen te voorzien van voldoende vuilnisbakken. Wesley en Samirah weten niet dat elke minuut wereldwijd 1 miljoen plastic tasjes worden uitgereikt en dat elk uur door consumenten 2,5 miljoen plastic flesjes worden gekocht. Maar ze beloven hun plastic tasje met snoep, mini-fristipakjes en snoepwikkels voortaan in de prullenbakken op het gloednieuwe Amsterdamse plein te gooien.