Overheden laten toezicht monumenten links liggen

Het ontbreekt de meeste gemeenten aan middelen, maar ook aan kennis om voldoende toezicht te houden op de restauratie van monumenten. Ook als eigenaars van monumenten negeren overheden en semi-overheden kwaliteitsrichtlijnen en laten ze zich leiden door de laagste prijs voor een restauratieopdracht in plaats van te investeren in kwaliteit. Dat zeggen de drie brancheorganisaties voor aannemers, specialisten en architecten in de restauratie.

Kwetsbaarheden

Volgens de Vereniging van Architecten Werkzaam in de Restauratie (VAWR), de Vakgroep Restauratie en het GA-platform Restauratie zitten er kwetsbaarheden in de hele keten van instandhouding van monumenten, van het rijksbeleid tot aan de restauratie van een monumentale woning. In een manifest vragen ze een nieuw kabinet en het ministerie van OCW om meer geld vrij te maken voor de instandhouding, meer te investeren in restauratieonderwijs en vakmensen en om betere samenwerking tussen ministeries. In Nederland staan zo’n 62.000 gebouwde en groene rijksmonumenten en 56.000 gemeentelijke monumenten, waaraan gemiddeld € 400 miljoen per jaar in onderhoud en restauratie wordt geïnvesteerd.

Autoriteit

Gemeenten zijn volgens de organisaties de meest aangewezen autoriteit om toezicht te houden op de kwaliteit van de instandhouding van een monument. Veel particuliere opdrachtgevers zijn vaak ‘onbewust onbekwaam’, en hebben te weinig kennis van het restaureren van, bijvoorbeeld, hun monumentale woning. De gemeente moet er dus op toezien dat een restauratie volgens de voorschriften en kwaliteitseisen gebeurt. Bovendien hebben gemeenten een voorbeeldfunctie als het gaat om de instandhouding van hun eigen monumenten.

Mis

Maar zowel in het toezicht als in het eigen opdrachtgeverschap gaat veel mis in gemeenten. Volgens de restauratiebranche zou het bieden van goede voorlichting over de financiële, juridische, bouwkundige en onderhoudstechnische zaken standaard in de portefeuille van iedere betrokken wethouder moeten zitten. Maar informatievoorziening, toezicht en handhaving hebben, zeker in kleinere gemeenten, geen budgettaire prioriteit. Bovendien werken gemeentelijke diensten elkaar vaak tegen in beleid, vergunningverlening en handhaving. Binnen de gemeentelijke organisatie is vaak te weinig deskundigheid over cultuurhistorische waarden en technische kennis. Ook in het onderhoud van hun eigen monumenten wordt regelmatig gekozen voor de variant met de minste kosten en te weinig geïnvesteerd in kwaliteit van restauratie.

Provincies

De kritiek van de restauratiebranche op het toezicht van decentrale overheden op erfgoed staat niet op zichzelf. Ook de eigen Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed van het ministerie van OCW stelde vorige maand in een rapport dat het toezicht op overheden onderling rammelt. De toezicht van gemeenten moet namelijk weer worden getoetst door provincies. Maar die maken daar maar nauwelijks serieus werk van. Twee provincies doen het helemaal niet, en bij de andere provincies is gemiddeld slechts 0,06 FTE, gemiddeld 2 à 3 uur per week, beschikbaar voor het toezicht op erfgoed. Dat beperkt zich meestal tot het opvragen van het aantal vergunningen of de samenstelling van een monumentencommissie. Maar audits worden niet gehouden, en het is vaak onduidelijk wat er met de verzamelde gegevens gebeurt. ‘Het toezicht loopt het gevaar tot een papieren tijger te verworden en de verzamelde gegevens bieden weinig zicht op de praktijk,’ concludeert de inspectie.