Programma aardgasvrij te vaag van opzet

Er is te veel onduidelijkheid in de opzet van het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). Leerdoelen zijn niet scherp geformuleerd. Ook mist het programma een interbestuurlijke component.

Kritisch rapport
Dat beeld komt naar voren uit een tussentijdse evaluatie van het programma door Rebel en Kwink groep. De evaluatie is een door de Tweede Kamer afgedwongen vervolg op een kritisch rapport van de Algemene Rekenkamer over het PAW van afgelopen voorjaar. Daarin werd gesteld dat het programma leed aan voortdurende veranderende doelstellingen en gebrek aan (financieel) toezicht. Met het programma is ruim 300 miljoen euro gemoeid.

Explicieter vastgelegd
In de nieuwe evaluatie wordt een groot deel van die kritiek onderschreven. De leerdoelstellingen voor gemeenten moeten explicieter worden vastgesteld, onderverdeeld in de categorieën techniek, organisatie en financiën. Ook moet beter worden gekeken naar samenhang met instrumenten buiten het programma. En moet ook de vraag worden opgeworpen welke partijen buiten de gemeenten nog meer van het programma zouden moeten leren.

Geen afrekencultuur
De Algemene Rekenkamer pleitte daarnaast voor zo concreet mogelijke doelstellingen. De nieuwe onderzoekers van Rebel en Kwink gaan daarin mee, mits het PAW niet wordt afgerekend op aantallen aardgasvrije woningen op de korte termijn. ‘Sterker, een ‘afrekencultuur’ zou op korte termijn negatieve effecten kunnen hebben omdat juist kwetsbaarheid en het vinden van oorzaken voor zaken die niet lukken leerpunten genereert.’

Aansluiting bij rijksbeleid
Verder bepleiten ze meer samenhang tussen het PAW en rijksinstrumenten bij de energietransitie. Zo zou de hoogte van de energiebelasting – vaak bepalend voor de business case van een lokale proeftuin – er meer bij moeten worden betrokken. Ook noemen ze het PAW een nu nog nauwelijks ingezet ‘leerbaken’ voor het ontwerp van de nieuwe Warmtewet. Ook het nieuwe Warmtefonds, dat vanaf 1 januari 2021 huishoudens met onvoldoende financiële middelen bij de energietransitie ondersteunt, zou een grotere rol in het programma moeten krijgen.

Interbestuurlijk
De onderzoekers zien daarnaast dat de aansturing van het PAW nu vooral bij de gemeenten en Binnenlandse Zaken ligt. Zij bepleiten een grotere rol voor Economische Zaken (zeker bij warmtenetten) en Financiën. Ook zouden provincies (bij proeftuinen in kleinere gemeenten) en waterschappen (aquathermie) meer bij het programma moeten worden betrokken.

Doorontwikkelen
In een reactie laat minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) weten de leerdoelen concreter te willen maken. Ook wil ze het programma ‘doorontwikkelen’ om zo de inbreng van andere ministeries, provincies en waterschappen verder te ‘expliciteren’. Half oktober maakte ze bekend welke gemeenten zijn geselecteerd voor de tweede tranche van het programma.