Opnieuw de boodschap: 2027 komt iets te vroeg

Het is alom bekend dat Nederland, net zoals wel meer EU-lidstaten, in het deadlinejaar 2027 niet zal voldoen aan alle eisen van de Kaderrichtlijn Water. Dat terwijl de deadline al twee keer met zes jaar is uitgesteld. De nu nieuwe, vierjaarlijkse Nitraatrapportage van het RIVM bevestigt dit opnieuw.

De Europese richtlijn stelt onder meer eisen aan de biologische kwaliteit van de 741 waterlichamen die Nederland als beschermd heeft aangewezen. Eén reden dat die in veel wateren onvoldoende is, komt door fosfaat- en stikstofverliezen uit de landbouw. Die zorgen in het water voor te veel voedingsstoffen. Het is voorgaande kabinetten niet gelukt om de flink dalende lijn, die in de jaren negentig wel degelijk met succes is ingezet, de afgelopen tien jaar door te trekken.

Elke vier jaar

Elke vier jaar moet Nederland in het kader van de Nitraatrichtlijn een actieprogramma opstellen, alles met oog op de bescherming van drinkwaterbronnen (grondwater en oppervlaktewater) en het voorkomen van de eutrofiëring, oftewel de vermesting, van wateren. Het meest recente actieprogramma (sinds 1996 is Nederland toe aan numero zeven) ging van start op 2022, tijdens het laatste kabinet-Rutte. Het loopt tot en met 2025. Omdat de effecten van maatregelen pas ongeveer vijf jaar na dato merkbaar zijn, is de huidige Nitraatrapportage met name een rapport van de vorige twee actieprogramma's (2014-2018 en 2018-2022). Die ontstonden in de tijd dat CDA'er Henk Bleker (2010-2012) en PvdA'er Sharon Dijksma (2012-2015) staatssecretarissen van Landbouw waren.

Als het gaat om grondwater, dan duurt het nog veel langer voordat effecten van beleid zichtbaar worden. In de zandgebieden geldt dat op z'n vroegst na tien jaar, op een grondwaterdiepte van vijf tot vijftien meter. In klei- en veengebieden duurt het zelfs nog langer. Als het gaat om de vervuiling van grondwater is alleen nitraat belangrijk (van de twee belangrijkste nutriënten die uitspoelen uit de landbouw: nitraat en fosfor). De Europese gezondheidsnorm voor stikstofverbinding nitraat in drinkwater is 50 milligram per liter (oftewel 0,05 procent). Onder de klei- en veengebieden is dit wel op orde, maar niet onder veel zand- en lössregio's.

De voorspelling

Op basis van het huidige beleid, zo voorspelde Wageningen Environmental Research recent, is de gebiedsgemiddelde nitraatconcentratie in de zandregio's in 2033 gedaald naar 41 mg per liter. Alleen in het zuidelijk deel (Noord-Brabant en Limburg) wordt de norm dan (net) niet gehaald, evenals in de lössregio.

Zie hieronder een grafiek van het RIVM over drinkwaterbronnen.

Veel strenger

In vergelijking met die voor drinkwater zijn de nitraatnormen veel strenger voor de biologische kwaliteit van oppervlaktewateren: twee tot vier milligram per liter (oftewel 0,002-0,004 procent). Volgens het RIVM is momenteel 44 procent van de zoete KRW-wateren en 20 procent van de zoute KRW-wateren ‘eutroof’, wat betekent dat het niet goed gaat met de planten en dieren die van nature in dit water zouden moeten voorkomen. Vaak komt dit door de aanwezigheid van te veel nutriënten, zoals stikstof en fosfor, maar voor 29 procent van de eutrofe wateren gaat dit niet op. Wat wel de reden is, blijkt niet helemaal zeker.

Onder de streep

Wel duidelijk is, zoals gezegd, dat de Europese doelen in doeljaar 2027 nog niet binnen bereik zijn. De onderzoekers noteren als prognose in hun rapport: ‘Het percentage waterlichamen in de categorie ‘Goed’ stijgt door de autonome ontwikkeling én het vastgestelde beleid samen weliswaar met 11 procent voor stikstof en 7 procent voor fosfor, maar komt naar verwachting niet hoger dan 61 procent voor stikstof en 57 procent voor fosfor in 2027.’

Onder de streep benadrukken de onderzoekers dat de Nederlandse waterkwaliteit sinds de jaren negentig verbeterd is, dat het stikstofoverschot in de landbouw tot aan 2015 gehalveerd is, en het fosfaatoverschot zelfs zo goed als verdwenen, maar dat sinds die tijd de sprongen vooruit een stuk kleiner zijn geworden.