Ontkokeren? Caleidoscopen!

Afgelopen week stuurden ‘top’-ambtenaren alvast een macro-advies aan het komende kabinet. Het advies laat zich kort samenvatten als: Doe niets, pas alleen op de winkel. Een uitstekend advies, in tijden van transitie. Tegelijkertijd kwam de SER met een rapport waarin wordt gepleit voor radicale ommekeer van de economie. Het duurzaam ondernemen stagneert en verloopt  

traag, ondanks vele positieve voorbeelden. 

Daarom kom ik als zelfbenoemd ‘down’ ambtenaar, ook met een ongevraagd advies. Als de huidige tendensen onbelemmerd in stand blijven, zijn de vooruitzichten helemaal niet gunstig. Als we alleen even naar het bouwwerk van de ruimtelijke ontwikkeling kijken is er sinds 2009 een historische leegstand van kantoren, een stilgevallen huizenmarkt die nog steeds kunstmatig in stand wordt gehouden (door te speculeren op het basisrecht wonen, foei!) en zijn er nog steeds grote tekorten op gemeenschappelijke grondexploitaties.

Maar laat ik mezelf eerst aan u voorstellen, ten slotte is dit mijn eerste column voor Binnenlands Bestuur. Ik moet u zeggen dat in de modder staan en de handen uit de mouwen steken een uitstekend zicht geeft op de publieke zaak. Samenredzaamheid is beperkt door grenzen. Ik zie een verband tussen ecologie, economie en de samenleving. Door deze drie kokers ineen te schuiven ontstaat een nieuw perspectief en zie ik dat groei, korte termijn rendement en het afzetten van zoveel mogelijk vierkante meters op een zo klein mogelijk oppervlak het niet meer gaan doen. De fysieke publieke ruimte wordt steeds kleiner en we moeten op zoek naar de verborgen mechanismen achter de ‘planningsloze’ stedelijke ontwikkeling en het aanpakken van sociale problemen.

Nieuwe vormen van samenleven

Wanneer je door mijn spiegelende veelhoekige buis met kleurige voorwerpen kijkt, vind je in de rafelranden en in het opkomende onkruid nieuwe economieën en nieuwe vormen van samenleven, waar ook nieuwe soorten ‘onderheitjes' zijn. Misschien is het een startup, of een social enterprise. Het zijn groepjes van vier tot zes mensen die samen een probleem oplossen en weer verdwijnen. Afhankelijk van het op te lossen probleem worden mensen ingevlogen en de groep is bijzonder divers.

Om een indruk te geven van de aard van die micro problemen: bedrijven zijn zuinig met banen, hypotheken zijn niet echt populair meer, sociale woningen zijn schaars, zorgverzekeringen zijn ons liever kwijt dan rijk, energiemaatschappijen zijn niet happig op ons eigen opgewekte energie en stemmen is zo wp5.1. Voor al deze problemen zijn overigens op de grond al oplossingen in de maak: netwerken, crowdfunding, tiny houses, broodfondsen, lokale energiecoöperaties, liquide democratie etc.

Niet meer denken in tegenstellingen

Als we dan toch opnieuw gaan nadenken over samenleven en de economie van morgen vind ik dat ambtenaren en bestuurders het denken in tegenstellingen achter zich moeten gaan laten. De naar binnen gekeerde beleids-en planningsnetwerken moeten open. Bij het realiseren van de ruimtelijke ontwikkeling wordt zo een gelijk speelveld voor lokale initiatieven en lokaal gewortelde ontwikkelaars gecreëerd, door als overheid schaalgrootte en randvoorwaarden aan te passen. Zo krijgt zelfbouw en particulier (collectief) opdrachtgeverschap ook een stuk van de te verdelen taart.

In plaats van economische waarden draait het nu om maatschappelijke waarden zoals duurzaamheid en gebiedskwaliteit. De Omgevingswet daagt ons allemaal hierop uit. Zo ontstaat ruimte voor de samenleving en het bedrijfsleven om uit de crises te komen. Als een duizenddingendoekje worden deze maatschappelijke waarden bij de nieuwe Omgevingswet vanaf 2019 in de afwegingen bij ruimtelijke ontwikkelingen meegenomen.