Gemeenten willen meer grip op arbeidsmigrant

Bijna driekwart van de grote gemeenten ervaart veel problemen met arbeidsmigranten, blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur met de G4 en de G40. Zonder verplichte adresopgave verdwijnen ze vaak onder de radar. Twee derde van de gemeenten wil strenger kunnen sturen op bedrijven die werken met veel arbeidsmigranten.

Onder de radar

Nederland telt volgens SEO Economisch Onderzoek circa 735.000 arbeidsmigranten. Daar moeten mogelijk nog enige honderdduizenden zogenaamde ‘posted workers’ (die hier wel werken, maar geen inkomstenbelasting afdragen) bij worden opgeteld. Ze zijn voor veel werkgevers broodnodig om te voorzien in moeilijk vervulbare vacatures. Keerzijde is dat de komst van deze buitenlandse werknemers in met name grotere steden de druk op de vaak al zeer krappe woningmarkt verder verhoogt. Veel arbeidsmigranten zouden onder de radar verdwijnen en moeten leven in mensonterende omstandigheden.

Roemer

Vier jaar geleden kwam het zogenoemde Aanjaagteam bescherming arbeids­migranten met een reeks aanbevelingen om de situatie van arbeidsmigranten te verbeteren. Deze commissie-Roemer (vernoemd naar voorzitter Emile Roemer) pleitte voor certificering van alle uitzendbureaus die met arbeidsmigranten werken, verlangde meer inzet van de Arbeidsinspectie en een betere registratie van arbeidsmigranten door gemeenten. Begint dat inmiddels te werken?

Slechter

Nee, is het onontkoombare antwoord dat volgt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur in samenwerking met de G4 en G40. Zo’n 70 procent van de gemeenten ervaart ‘behoorlijk veel’ of ‘zeer veel’ problemen met arbeidsmigranten. En de trend is negatief: bij 35 procent zijn die problemen het afgelopen jaar ‘enigszins toegenomen’, bij 47 procent van de gemeenten zijn ze zelfs ‘sterk toegenomen’. Het is er sinds ‘Roemer’ dus alleen maar slechter op geworden. Op donderdagavond 7 november wijdt Nieuwsuur een reportage aan het onderzoek.

Niet ingeschreven

Welke problemen ervaren gemeenten? Als grootste uitdaging zien ze het niet ingeschreven staan van arbeidsmigranten in de Basisregistratie Personen (BRP), waardoor ze onder de radar verdwijnen. Deze inschrijving is volgens een van de deelnemende gemeenten nu in de praktijk ‘nauwelijks realiseerbaar’. Arbeidsmigranten die hier minder dan vier maanden willen verblijven, kunnen zich nu inschrijven bij de Registratie Niet-ingezetenen (RNI). Anders komen ze niet aan een burgerservicenummer. ‘Wij vragen daarbij wel hun verblijfsadres’, schrijft die gemeente, ‘maar dat is niet verplicht helaas. Niemand ziet toe op tussentijdse verhuizingen. Uitzendbureaus sturen hier niet op, arbeidsmigranten weten het niet en als gemeente hebben we geen capaciteit om hierop toe te zien.’

Handhaven

Een andere gemeente stelt dat veel arbeidsmigranten zich überhaupt niet in de RNI zouden moeten inschrijven, maar direct in BRP, ‘omdat zij voornemens zijn langer dan vier maanden te blijven.’ Deze gemeente pleit voor een inschrijfproces bij de RNI-balie dat dit ondervangt en arbeidsmigranten direct naar de BRP doorverwijst. Er zou vanuit diverse gemeentelijke directies al met regelmaat zijn gewezen op de onuitvoerbaarheid van de huidige manier van registreren en handhaven. Want wat doe je met arbeidsmigranten die de maximale periode van vier maanden van hun RNI-inschrijving overschrijden? Handhaven is ‘eigenlijk (…) onmogelijk aangezien we niet weten waar de burger bereikbaar is.’ Regelmatig zou deze groep betrokken zijn bij criminele activiteiten. ‘En de stad herbergt veel meer bewoners dan er geregistreerd staan en loopt zo gelden uit het gemeentefonds mis.’

Pijn

Dat herbergen van meer bewoners dan er geregistreerd staan heeft voor gemeenten nog twee andere zwaar wegende gevolgen: de woningnood neemt toe, net als de groep dak- en thuislozen. Het is volgens vrijwel alle gemeenten (93 procent) in de eerste plaats de werkgever die hier een rol heeft te vervullen. ‘Zij moeten de pijn voelen als het niet goed gaat’, schrijft een respondent. ‘Niet de gemeente, niet de samenleving en zeker niet de arbeidsmigrant zelf.’

Bindende afspraken

Ook al omdat, zoals een gemeente meldt, werkgevers ‘de voordelen van deze goedkope arbeidskrachten plukken’. Je zou van te voren bindende afspraken met werkgevers moeten maken ‘over de kosten van huisvesting, verplicht taalonderwijs onder werktijd, de kosten van dakloosheid van voormalig werknemers van het bedrijf, et cetera.’ De Wet toelating terbeschikkingstelling van arbeidskrachten (Wtta) die malafide uitzendbureaus moet weren, een ander advies van de commissie-Roemer, is nog steeds niet ingevoerd.

Middengroep

Niet alle werkgevers kunnen over één kam worden geschoren. ‘Er zijn veel goede voorbeelden in de land- en tuinbouw waar de werkgever heel goed voor zijn werknemers zorgt’, schrijft een gemeente. ‘Idem met grotere uitzendbureaus met een eigen (apart) huisvestingsbedrijf. Het zijn vooral malafide bureaus die misstanden veroorzaken. (...) Belangrijk is de middengroep beter te maken.’

Meer sturen

Hoe zou dat kunnen gebeuren? Twee derde van de gemeenten sluit zich aan bij een recent advies van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), waarin wordt bepleit dat gemeenten meer moeten sturen op nieuwe bedrijvigheid. Ondernemingen die de inzet van veel arbeidsmigranten vergen maar economisch weinig toevoegen, zouden moeten kunnen worden geweerd. Bij voorkeur via een effectrapportage nieuwe bedrijvigheid (stelt 90 procent van de voor­standers), of door daar regels over op te nemen in het omgevingsplan (60 procent), of door ondernemers te verplichten hun werknemers zelf te huisvesten (eveneens 60 procent).

Als andere oplossingen om problemen rond arbeidsmigranten tegen te gaan zien gemeenten meer inzet van de Arbeidsinspectie tegen uitbuiting (85 procent) en meer regionale samenwerking tussen gemeenten om de huisvestingsopgave zo beter te spreiden (78 procent).

Verantwoording: De G4-gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht en in totaal veertien G40-gemeenten deden in oktober 2024 mee aan dit onderzoek. Lees het hele verhaal deze week in BB21 (inlog).