Analyse: Omgevingswet nog nooit zo dichtbij

Gemeenten wilen meer tijd om de Omgevingswet verantwoord in te voeren. In plaats van 1 juli 2023 pleiten zij voor 1 januari 2024.

Vrijwel unaniem stemden de gemeenten eind vorige week op de Algemene Ledenvergadering (ALV) van de VNG voor extra uitstel van de Omgevingswet. Deze keer tot 1 januari 2024. Het is – als de motie door kabinet en Kamers wordt overgenomen – straks het zesde uitstel en daarmee de zevende invoeringsdatum. Je zou makkelijk aan het breed levende sentiment kunnen toegeven dat de Omgevingswet er na zo veel uitstel nooit meer zal komen. Maar de zevende datum lijkt de meest kansrijke van allemaal.

De vorige datum, pas twee maanden geleden door minister De Jonge (Volkshuisvesting & Ruimtelijke Ordening) voorgedragen, was van meet af aan onmogelijk: 1 juli 2023. De Eerste Kamer zou er pas diep in het voorjaar over kunnen beslissen, waardoor de gemeenten opnieuw tot op het laatste moment in onzekerheid zouden zitten. Daarbij lag de invoering midden in een begrotingsjaar en vlak na de Statenverkiezingen en het daarmee samenhangende reces van de senaat. Het kon eigenlijk niet slechter. Het getuigde andermaal van de Haagse oogkleppen van ‘Hurricane Hugo’.

De nieuwe datum van 1 januari 2024 heeft die nadelen niet. Daarbij zijn ook de afgelopen zomer aangetreden colleges en raden dan voldoende vertrouwd met het instrumentarium en de denkwijze die de Omgevingswet vergt. Wel zal de minderheid van gemeenten die wél gereed was voor invoering nu nog een half jaar langer op de handen moeten zitten. Blijkens de eensgezinde uitslag van de ALV nemen ze dat bijna allemaal voor lief.

Het kabinet en de Tweede Kamer zullen de nieuwe datum vermoedelijk snel omarmen. De druk komt dan wederom te liggen op de kritische Eerste Kamer. Tot nu toe prikte die de door het ministerie van Binnenlandse Zaken opgevoerde goednieuwsshows over de wet hardnekkig door, met name rond de vaak veel te positief voorgestelde ontwikkeling van het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO).  

Met hun pleidooi voor 1 januari 2024 gaan de gemeenten in tegen de visie van het Adviescollege ICT-Toetsing dat bij nieuw uitstel pleitte voor een meerjaarse, grondige herijking van het DSO. Verstandige woorden, maar onhaalbaar. Zonder zicht op een invoeringsdatum zou de urgentie in de gemeentehuizen om aan de wet te blijven werken in rook opgaan. Dan zit je straks met een (bijna) feilloos werkend systeem, maar zonder gemeentelijke slagkracht. De extra tijd die gemeenten nu krijgen, moet voldoende zijn om een noodzakelijke basis van het DSO op te tuigen. Dat zal een meerderheid in de Eerste Kamer ook wel inzien. Slotsom: het nieuwe uitstel tot 1 januari 2024 brengt de Omgevingswet verder weg, maar tegelijk nog nooit zo dichtbij.