‘Noodzaak apart bestemmingsplan ondergrond’

Twee lekke leidingen of stukgetrokken kabels per week. Dat is de gemiddelde schade die de gemeente Weert afgelopen maanden heeft geturfd bij de aanleg van een nieuw glasvezelnet. Vorige maand moesten er zelfs drie huizen worden ontruimd wegens een gaslek. Elders werd het water afgesloten nadat een hoofdtransportleiding was geraakt.

En dat terwijl de gemeente er naar zeggen van projectleider projectontwikkeling Theo Huijbers toch ‘bovenop zit.’ ‘We hebben van tevoren alle partijen om tafel verzameld en echt de regie genomen. Verder houden we continu toezicht op het werk, maar er liggen zoveel – vaak onverwachte – objecten in de grond dat schade onvermijdelijk blijkt.’

De aannemer betaalt de directe kosten en kan een jaar worden aangesproken op vervolgschade. Ondertussen draaien burger en gemeente op voor de overlast en de maatschappelijke kosten. ‘We hadden gehoopt dat het minder zou zijn,’ zegt hij.

Maagdelijk

De toenemende drukte in de ondergrond leidt niet alleen in Weert tot conflictsituaties. De tijden dat een gemeente iets bovengronds plande, waarna de kabelaars ongehinderd de aansluitingen in de maagdelijke ondergrond konden aanleggen, liggen achter ons, zo weet Enrico van den Bogaard, beleidsadviseur van het gemeentelijk platform kabels en leidingen.

Vooral bij binnenstedelijke renovatie blijkt de wirwar van kabels, leidingen, rioleringen en andere obstakels in de grond zo groot, dat gemeenten daar bij het plannen terdege rekening mee moeten houden. Zelfs bij het plaatsen van een ondergrondse afvalcontainer moeten soms al kabels worden verlegd.

Dat er moet worden gegraven en verlegd, is onvermijdelijk, aldus Van den Bogaard. Het gaat om ingewikkelde infrastructuur waar we met zijn allen van profiteren en die ook best wat mag kosten. Wat hem meer zorgen baart is de verspilling aan energie en geld, doordat er te weinig wordt afgestemd. ‘Als eerst de nutsbedrijven hun leidingen leggen en later pas de telecomkabels erin komen, dan moet de straat twee keer open. Dan zijn de maatschappelijke kosten hoger dan de betalende burger zou mogen verwachten.’

Het platform doet er als overlegorgaan en belangenbehartiger van de beheerders van de ondergrond dan ook alles aan om alle betrokken partijen al in een vroeg stadium bij elkaar te brengen. ‘Zelfs het planten van een bomenrij in een bestaande straat heeft consequenties. Wat er boven de grond aan takken zit, komt onder de grond aan wortels terug. Netwerkbeheerders willen graag vroeg op de hoogte zijn van deze plannen.’

Sterker, zij klagen erover vaak te laat te worden ingeseind. Deze ‘lakse houding’ leidt volgens woordvoerder Marcel Halma van de vereniging Netbeheer Nederland tot dubbel werk en onnodig openbreken van de straat. ‘Bij een aan te leggen woonwijk besluit een nieuw gekozen wethouder bijvoorbeeld tot de installatie van warmtepompen. Wij hebben dan de leidingen al in de grond liggen. In het slechtste geval moet alles er dan weer uit om latere storingen te voorkomen.’

Laks

In een brief aan de Tweede Kamerfracties pleit de vereniging om die reden voor een verplichte paragraaf in de gemeentelijke bestemmingplannen, waarin ruimte voor ondergrondse infrastructuur is opgenomen. Ook wordt het precariorecht afgeschaft als het aan de netbeheerders ligt.

Van den Bogaard begrijpt de ‘hartenkreet van de beheerders’, maar ziet weinig in een verplichte paragraaf in het bestemmingsplan. ‘De aandacht moet tussen de oren zitten, dan komt het overleg vanzelf en wordt er onder regie van de gemeenten veel dubbel werk voorkomen.’ Dat gemeenten laks zouden zijn, wil hij niet gezegd hebben. De meeste bestuurders zien heel goed in dat afstemming noodzakelijk is.

‘Geen enkele wethouder heeft baat bij overlast en maatschappelijke verspilling. Maar uiteindelijk blijft het wel een politieke keuze hoe een wijk wordt ingericht. De ondergrond zal daarbij de gekozen functie boven de grond moeten dienen.’

Hardop denkend komt Van den Bogaard de beheerders al snel tegemoet: mogelijk zou je een toets kunnen invoeren, waarbij van tevoren wordt gekeken hoe de politieke besluiten in de ondergrond uitpakken. ‘We kennen al de watertoets, daar zou je aan kunnen denken.’ Hij benadrukt dat gemeenten nu al vaak de regie nemen. ‘Bij de aanleg van nutsvoorzieningen moet een vergunning worden aangevraagd. Gemeenten eisen bijvoorbeeld dat alle graafwerkzaamheden tegelijkertijd moeten worden uitgevoerd, precies om dubbel werk te voorkomen.’

Lastiger is evenwel de coördinatie van telecomkabels. ‘Om vertraging van de aanleg van bijvoorbeeld glasvezel te voorkomen, heeft de telecomsector het zogenoemde ‘recht van graven’ gekregen. Zij mogen feitelijk kabels aanleggen waar en wanneer ze maar willen. Gemeenten hebben daar weinig greep op. Dat maakt afstemming een stuk lastiger.’

Over het afschaffen van het precariorecht – een wetswijziging zit al in de pijplijn – is Van den Bogaard helder: als er niet meer wordt betaald voor het gebruik van de ondergrond, dan moet het verleggen van netten automatisch voor rekening van de beheerder komen. Nu betaalt de gemeente daar nog aan mee. ‘Als je om niet ligt, dan moet je ook om niet verleggen.’

Kabelgoten
Een kabelgoot, afgesloten met een deksel is de beste oplossing om een einde te maken aan de wirwar van kabels en leidingen. De kans op beschadiging wordt kleiner, onderhoud en reparatie kan zonder graven. Netbeheerders vinden de goten vooralsnog te duur en kijken naar de gemeente voor de meerkosten. Probleem daarbij is de financiering: deze past momenteel niet ‘in de systematiek van de gemeentebegroting.’