‘Koppel bestrijding ondermijning aan energietransitie’

Als burgemeester van een gemeente met veel buitengebied heeft ze niet alleen ervaring met de bestrijding van ondermijning in agrarisch gebied, maar Marieke Moorman is ook bestuurlijk trekker voor heel Noord-Brabant in bestrijding van ondermijning. ‘Voorkom verkeerd gebruik van lege schuren door al lang voor boeren stoppen met ze in gesprek te gaan.’

Het recent verschenen Pact voor de Rechtsstaat beoogt een sterke terugdringing van drugscriminaliteit in de komende tien jaar. Doel is een halvering. Hoe realistisch is dat? Wat is daarvoor nodig? Hoeveel aandacht en middelen zijn er voor de lokale aanpak en preventie in de wijken? Hoe staat het met bevoegdheden van burgemeesters en de strafrechtelijke aanpak? Is regulering/legalisering van drugs echt een heilloze weg? Deze en andere onderwerpen komen voorbij in een serie over ondermijning.

Weinig is effectiever in de strijd tegen drugscriminaliteit in het buitengebied dan het slopen van leegstaande boerenschuren. Het wegnemen van de leegstand ontneemt de gelegenheid van drugscriminelen om gebouwen te misbruiken. Dat destilleerden boerenorganisatie ZLTO en het Aanjaagteam Ondermijning uit een onderzoek van TwynstraGudde. Dat verbaast u vast niet.
‘Nee, in 2017 hebben de provincie Noord-Brabant en de Vereniging van Brabantse gemeenten ook onderzoek gedaan naar ondermijning in het buitengebied en toen kwamen deze risico’s ook al naar boven. Het is dus een bevestiging van eerder onderzoek. Toen zaten we echter nog aan begin van beetpakken van dit thema.’

Is er sindsdien al verbetering zichtbaar?
‘Ik heb niet de illusie dat deze problematiek binnen een paar jaar weg is. Bemoedigend vind ik wel dat boeren behoorlijk weerbaar zijn geworden tegen vervelende invloeden. In ons onderzoek was er nog zorg of ze bestand zijn tegen mensen die hen lastig vallen. Maar ze durven mensen echt weg te jagen.’

Stoppende boeren en tuinders moeten volgens de onderzoekers sneller worden gefaciliteerd in het slopen of herbestemmen van hun agrarisch bedrijfsgebouwen. ‘Gemeenten moeten sneller tot besluitvorming komen en sneller mogelijk maken om bestemmingsplannen te wijzigen’, stellen de onderzoekers. Hoe gaat dat in Bernheze?
‘Wij zijn een grote agrarische gemeente met ongeveer 400 boeren. Een kwart tot een derde daarvan gaat stoppen. Dat is een uitdaging. Wij zijn heel actief boeren gaan benaderen waarvan we weten dat ze willen stoppen. Drie jaar geleden is beleid gemaakt op vrijkomende agrarische bebouwing: het Vab-beleid. Als je iets sloopt, moet je ook denken aan de relatief jonge boeren die nog door moeten. We zetten in op zowel sloop als herbestemming. Bij herbestemming moet je denken aan een bed & breakfast, caravanstalling, een zorgboerderij of een kinderopvang. Maar dat kun je niet eindeloos aanbieden. Soms kiezen boeren dus ook voor sloop. En de energietransitie biedt kansen: als je een stal sloopt, kun je de bouwkavels vol zetten met zonnepanelen, er ontstaan dan mini-zonneparken. Dat is nog niet geeffectueerd, maar er zijn wel al een aantal van dit soort plannen de revue gepasseerd. Denk aan koppelkansen, betrek andere velden erbij.’

Maar gaat de besluitvorming over wijziging van bestemmingsplannen ook al sneller?
‘Wij willen ook goede bestuurders zijn. We moeten ons dus ook houden aan onze eigen regels en aan die van de provincie. Daarbij hoort ook inspraak van omwonenden. Het gras groeit niet harder als je er aan gaat trekken.’

Bijna één op de vijf respondenten geeft aan weleens iemand aan de deur te hebben gehad die zijn bedrijfsgebouw zou willen gebruiken, waarbij het vermoeden was dat het om drugs ging. Hoe is dat in uw gemeente? Krijgt u die signalen ook?
De cijfers in eigen onderzoek van de gemeente Bernheze naar de leefbaarheid van het buitengebied komen ongeveer overeen met die van TwynstraGudde. Zij komen op ongeveer een vijfde, bij ons is het 1 op de 6.’

Wat merkt u als burgemeester van drugscriminaliteit en ondermijning in uw gemeente? Hoeveel schuren met drugslabs worden er opgerold?
‘We moeten ook niet doen alsof dit aan de orde van de dag is. We hebben dit jaar drie laboratoria opgerold en enkele hennepkwekerijen. Mensenhandel is ook een aspect. Voor de huisvesting van arbeidsmigranten is in deze contreien een groot probleem. Doen de huisvesters het wel op de juiste manier? Ja, daar zou je die schuren in omgebouwde vorm ook voor kunnen gebruiken. We hebben voor de zomer een drugslab achter een manege opgerold. Daar werd tussen de hooibalen met open vuur drugs geproduceerd. Dat is ook nog eens heel gevaarlijk.’

Volgens oud-Cdk Wim van de Donk lozen criminelen nu drugsafval door rond te rijden met busjes als het regent. Wat kunt u daar als burgemeester aan doen?
‘Dat is heel erg lastig. Het gebeurt in het donker op binnenwegen en snelwegen. Je bent afhankelijk van mensen die dat signaleren, mensen in het buitengebied. Politieagenten zijn hier erg dun bezaaid. Gemakkelijker is dat je zicht houdt op stallen en loodsen die afgelegen zijn of leegstaan. Die busjes is heel ingewikkeld.’

Als u zich uitspreekt over ondermijning of drugscriminaliteit krijgt u dan ook respons uit het milieu? Bent u wel eens bedreigd uit die hoek?
‘Ik heb dat persoonlijk gelukkig niet meegemaakt, maar ik ken veel voorbeelden van burgemeesters die worden geïntimideerd. Ik denk niet of mijn aanpak anders is. Ik sluit ook regelmatig panden, dus ik heb er geen verklaring voor.’

Vindt u dat u voldoende bevoegdheden heeft om drugscriminaliteit en ondermijning effectief aan te kunnen pakken? Er bestaan nog wel eens frustraties over het delen van gegevens.
‘Het kan altijd beter, maar ik ben niet van de school die zegt dat we enorm tekort komen. We hebben al best wat instrumenten in onze gereedschapskist, zoals de Wet Bibob, sluiting van panden en met het RIEC merk je dat je via convenanten best veel kunt delen tussen partijen, zoals de Belastingdienst, het Openbaar Ministerie en gemeenten. Soms loop je wel eens tegen strakke regels aan, maar bevoegdheden erg uitbreiden gaat me iets te ver.’

Gegevens delen is één ding, daarna moet er ook actie worden ondernomen. Een wijkagent vertelde in een artikel in De Groene Amsterdammer dat hij regelmatig zaken meldt bij de Belastingdienst, maar die dan geen prioriteit blijken te hebben. Loopt u daar ook tegenaan?
‘Onderbemensing, gebrek aan capaciteit, is zeker een issue. Eigenlijk vind ik het te gemakkelijk om ons achter te verschuilen, maar we hebben hier twee boa’s op 30.000 inwoners in een gebied met de  oppervlakte van Tilburg. Er is zwaar bezuinigd op de politie, die aantallen moeten echt omhoog. Ook het OM laat in coronatijd dingen op de plank liggen. Daar word je wel eens moedeloos van. De vraag is: kun je integraal werken en voorkomen dat beleid te versnipperd is. Je moet voorkomen dat als je iets nieuws bedenkt, dan het ondermijningaspect vergeet. Daar valt nog wel winst te behalen.’

Een aanbeveling uit het rapport van TwynstraGudde is het bevorderen van het vertrouwen tussen agrariërs, overheden en bevoegd gezag. Te vaak vinden agrariërs dat ze worden weggezet als daders. Hoe is dat vertrouwen in Bernheze? En hoe gaat u dat vertrouwen vergroten?
‘Vertrouwen is inderdaad wel een punt. In onze eigen enquête hebben we dat ook onderzocht: wij kregen rapportcijfer 5,8 en de politie een 6,1. Daar kun je wel wat aan doen: boeren hebben last van diefstal uit hun schuren en van hun erf. Ze worden te weinig geholpen door de politie, er gebeurt niets met hun meldingen. Dat moet dus beter. Het is dan ook goed dat er vertrouwenspersonen zijn uit de eigen branche die helpen, zoals ZLTO, die als intermediair optreedt. Dat gebeurt ook in de horeca. Als een eigenaar een huurder niet vertrouwt, dan is er een vertrouwenspersonen om dat te melden. Dat is effectiever dan melden bij de overheid. Daar moeten we nog meer werk van maken, want dat is een bewezen resultaat.’

De coronacrisis beperkt de regionale aanpak van ondermijning, erkende minister Grapperhaus. Hoewel het Pact van de Rechtsstaat er wel om vraagt, gaat er nog geen structureel geld naar de regionale aanpak. Wat betekent dat intussen voor die aanpak?
‘Daar maak ik me wel zorgen over. Handhaving en toezicht verschuift naar corona. Dat heeft nu terecht prioriteit, maar betekent minder inzet op andere terreinen. Foute types krijgen dan hun kans. In de eerste coronagolf hebben we ook veel last gehad van het feit dat integrale controleteams, met politie, gemeente en Belastingdienst, on hold stonden, want ze kwamen niet meer in de huizen. Dan sta je wel op achterstand. Daarom moeten we boeren weerbaar maken en helpen met oplossingen om een vitaal buitengebied te houden. We moeten actief de beweging maken naar de agrarische sector. Met de ruiming van nertsen komen ook veel stallen vrij. Daar moet je ook op tijd bij zijn: als je moet stoppen, wat moet je dan doen? Hoe kunnen we helpen? Betrek ook de bank en Belastingdienst erbij. In Bernheze weten we welke boeren willen stoppen en zitten dan letterlijk aan de keukentafel, het liefst al twee jaar ervoor. Voor de uitkoopregeling van minister Schouten hebben zich 21 boeren aangemeld. Die hebben we allemaal benaderd. 10 tot 15 gaan stoppen. We moeten voorkomen dat ze daarna in een gat vallen. Boeren zijn kwetsbaar.’

Terug naar het Pact. Gelooft u in het doel een halvering van de drugscriminaliteit in de komende tien jaar?
‘Ik hoop daarop. Dat zou fantastisch zijn. Liever nog breng ik het naar nul, maar er moet wel iets gebeuren. Als er niks gebeurt en geld achterblijft, dan geloof ik er niet in, maar als je goed faciliteert, moet het kunnen. Ik ben al zeven jaar burgemeester en dit onderwerp is al zeven jaar actueel. Het is een structureel probleem.’

Valt het kwartje in de aanpak van drugscriminaliteit en ondermijning op dit moment in de richting van de overheid of loopt de onderwereld altijd een stap voor?
‘Er kan een stapje bij, maar we hebben nu wel een betere organisatie. Daar kunnen we hoop uit putten. Het risico dat ze ons te slim af zijn is levensgroot aanwezig. Daar ben ik niet naïef in, maar het is geen reden om bij de pakken neer te zitten.’

En in hoeverre staat u open voor initiatieven richting regulering of legalisering van drugs? Of is dat een heilloze weg?
‘In deze gemeente is dat niet relevant, want er zijn geen coffeeshops, maar je moet het experiment met gereguleerde wietteelt wel een kans geven om te kijken of het helpt. Je moet alles aangrijpen om de georganiseerde criminaliteit de kop in te drukken. Wij als overheid moeten slim nadenken over de bestrijding, dit is misschien een van de manieren.’