De renaissance van Opsterland

Vergrijzing zet voorzieningen op het platteland onder druk. Hoe houd je als gemeente de kleine kernen leefbaar en bevorder je zelfredzaamheid van bewoners? Op pad met burgemeester Ellen van Selm door het Friese Opsterland. ‘Zestien dorpen, zestien verhalen.’

Opknapbeurt

Neem nu Tijnje. De vijftienhonderd Tijnsters delen al jaren twee basisscholen, een dorpshuis en een gymzaal – allemaal broodnodig toe aan een opknapbeurt. Ook de huisarts wil met pensioen en zijn praktijk graag aan een ander overdoen, maar er wel zelf blijven wonen. Waar moet zijn opvolger zich vestigen?

Levendig dorp
‘Tijnje is altijd een levendig dorp geweest met bij wijze van spreken meer verenigingen dan inwoners’, zegt voorzitter van het Plaatselijk Belang Marc Mulder. ‘Maar stel dat we alleen al die gezamenlijke gymzaal zouden moeten opdoeken… Dan kunnen de schoolkinderen hier niet meer sporten en moeten onze gymnastiekvereniging, de badmintonclub en het volleybalteam voortaan uitwijken naar Gorredijk.’ Het is misschien vijf kilometer rijden, maar één ding weet Mulder zeker: ‘Binnen een jaar bestaan al die verenigingen niet meer.’

Zelf ontwikkeld alternatief
Zo ver kwam het niet. Vorige maand ging de gemeenteraad van Opsterland akkoord met een door het Plaatselijk Belang Tijnje geheel zelf ontwikkeld alternatief. De twee basisscholen van christelijke en openbare signatuur gaan onder één vlag verder en verhuizen naar het terrein van de voetbalvereniging. Ook het dorpshuis, de gymzaal en de huisartsenpost nemen daar hun intrek in een nieuw te bouwen multifunctioneel centrum dat tegen de huidige sport­accommodatie wordt aangebouwd. De kosten belopen bijna 4 miljoen euro.  Een voorbeeld van wat een dorpsgemeenschap zelf wel niet in gang kan zetten.  

Nieuw elan
‘Tijnje verbeeldt de trots van Opsterland’, zegt burgemeester Ellen van Selm. ‘Maar eigenlijk kun je bijna over elk dorp hier een soortgelijk verhaal vertellen.’ Van Selm, tevens voorzitter van de vereniging van plattelandsgemeenten P10, heeft de verslaggever uitgenodigd voor een middagje Friese zelfredzaamheid. In plaats van over krimp­gebieden met alle negatieve connotaties van dien spreekt Van Selm liever over ‘de renaissance van het platteland.’

Voor het eerst weer gegroeid
Krimpen doet Opsterland (29.000 inwoners) niet meer. ‘Op onze nieuwjaars­receptie kon ik bekendmaken dat we qua aantal inwoners voor het eerst weer iets zijn gegroeid’, zegt Van Selm. De regionale redding bestaat vooral uit de A7: de snelweg van Heerenveen naar Groningen die dwars door de gemeente loopt. Veel Opsterlanders werken in de stad en verkiezen te wonen in de lommerrijke rust rond Beetsterzwaag, door de Friese adel al eeuwen geleden als domicilie omarmd.

Zand en veen
Dat verleden heeft nog steeds invloed op de mentaliteit van de bewoners. Het statige Beetsterzwaag ademt een andere sfeer dan het door turfafgraving ontstane arbeidersdorp Gorredijk, amper acht kilometer verderop. Die diversiteit zet zich in de hele gemeente door.  ‘Er zijn hier kernen waar je op de rem moet trappen, en andere waar je als gemeente juist gas moet geven’, vat de ook aangeschoven wethouder Wietze Kooistra (sociaal domein, CDA) samen. ‘Dat is terug te voeren op het onderscheid tussen zand en veen. Op het veen zijn de bewoners van oudsher voortdurend met nieuwe dingen bezig, op het zand moet je ze meer stimuleren.’

Noodzakelijke gangmakers
Soms kan ook de toevallige aanwezigheid van een paar gangmakers in het dorp een ontwikkeling inzetten. En die gangmakers zijn nodig. Opsterland mag dan niet meer krimpen, het vergrijst wel. Kooistra: ‘Het aantal leerlingen op de basisscholen is hier de laatste jaren sterk gedaald. Dus moet je bij alle dorpsvoorzieningen naar de langere termijn kijken. Kunnen we die als gemeente overeind houden?’

Samen met de burger
Al tijdens de crisis van een jaar of vijf terug drong zich in het gemeentehuis van Beetsterzwaag het besef op dat de leefbaarheid alleen in stand te houden zou zijn als er meer werd samengewerkt met, en overgedragen aan de burger. Wethouder Kooistra: ‘Dat begon in de nadagen van de oude Wmo. Toen zijn we bij iedereen in de gemeente langsgegaan die ouder was dan 75. Sommigen zeiden: “Waarom komen jullie hier, zo oud voelen we ons helemaal niet?” Maar het levert je als gemeente een scherper beeld op van de toekomstige hulpvraag. Klachten van burgers beantwoorden we ook niet meer telefonisch, zoals vroeger. We gaan er meteen langs en lossen het samen op.’

Goeie voorbeelden
Burgemeester Van Selm: ‘Een keer per maand hebben we een middag met het hele personeel, waarop we de goeie voorbeelden per domein bespreken. Van het versneld verstrekken van een paspoort tot een tunneltje dat samen met dorpsbewoners is opgeknapt. Want we willen wél maatwerk leveren, maar geen willekeur. Het belangrijkste is dat iedere ambtenaar leert wanneer hij zijn verantwoordelijkheid kan en moet nemen. Niet iedere burger die met een voorstel komt, hoef je zijn zin geven.’

Risico op irritatie
Bij het nieuwe Tijnster dorpscentrum was die twijfel overbodig. Sterker: voor burgemeester Van Selm staat vast dat je een dergelijk ingrijpend project vanuit de vertrouwde regierol van de gemeente nooit van de grond had gekregen. ‘Het risico op irritatie tussen gemeentebestuur en dorpsbewoners is gigantisch. En daarmee op verlies van tempo en energie. Nu bracht onderzoek van Plaatselijk Belang naar boven dat de meerderheid van Tijnje vóór een scholenfusie was. Toen moesten beide schoolbesturen ook wel gaan schuiven.’

Gemeenschap neemt voortouw
De Tijnster aanpak wordt nu ook toegepast in Beetsterzwaag. Van Selm: ‘In het dorp komen twee nieuwe scholen. Moeten ze samen in één gebouw of apart? De gemeente gaat op haar handen zitten en de gemeenschap neemt het voortouw.’

Lees het hele verhaal over Opsterland deze week in BB09 (inlog)