Nieuwe coalitie wil verder met wat Hugo de Jonge begon

Misschien wel het minst omstreden hoofdpijndossier in politiek Den Haag is de aanpak van de woningnood. Elke ideologische kleur wil dat er nog jarenlang grootscheeps bijgebouwd wordt. In het nieuwe hoofdlijnenakkoord staat dat er elk jaar 100.000 woningen bij moeten komen. Datzelfde stond in het coalitieakkoord uit december 2021 van het kabinet Rutte-IV.

Ministerspost van De Jonge

Veertien jaar geleden was de teneur geheel anders. Toen schafte het eerste kabinet Rutte, met gedoogsteun van de PVV, het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) af. Het laatste kabinet-Rutte herstelde dit in 2022 gedeeltelijk door CDA'er Hugo de Jonge te kronen tot minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijk Ordening.

De Jonge kreeg de taak om de regie over de volkshuisvesting weer naar Den Haag toe te trekken. Afgelopen maart stuurde hij bijvoorbeeld het wetsvoorstel Versterking Regie Volkshuisvesting naar de Tweede Kamer. De rijksoverheid kan met die wet in de hand aan gemeenten opleggen wat zij moeten bouwen, en provincies worden nadrukkelijker toezichthouder. 

De confrontatie

Die nieuwe ministerspost wil de nieuwe coalitie behouden. Wel valt de aanpassing op die de coalitie wil doen in het wetsvoorstel. In die wet staat dat per gemeente 30 procent van de nieuwbouw sociale huur moet zijn. Het hoofdlijnenakkoord spreekt nu over ‘minimaal 30 procent gemiddeld’, wat betekent dat gemeenten lokaal mogen afwijken. Sommige gemeenten pleiten daar al langer voor. Maar de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) zei een paar weken geleden nog juist blij te zijn met een uniforme eis. ‘Dat is een ondubbelzinnig en goed meetbaar streven en daardoor blijft de voorraad sociale huur op peil.’

Juist op dit punt zocht minister De Jonge de afgelopen maanden openlijk de confrontatie met PvdA-gedeputeerde Anne Koning van Zuid-Holland, die van gemeenten niet 30 maar 40 procent sociale huur eist. Dat vindt de demissionair minister onhaalbaar, want onbetaalbaar. Goedkope woningen drukken op de winstgevendheid van een bouwproject. ‘Het klinkt heel sociaal, maar dat is het natuurlijk niet’, zei hij in maart in de Tweede Kamer. ‘Want een woning die niet rond rekent, wordt niet gebouwd. Dan heb je 40 procent van nul, en dat is nul.’

Afgelopen mei drong ook zelfs de VVD er bij De Jonge op aan om te voorkomen dat de gemeente Amsterdam 40 procent sociale huur bouwt. Dat staat namelijk in het Amsterdamse coalitieakkoord van GroenLinks, PvdA en D66. De liberalen zijn evenzeer bang dat woningbouwprojecten niet van de grond komen.

Planbatenheffing

De andere norm van het demissionaire kabinet houdt de nieuwe coalitie wel in ere: tweederde van de nieuwbouw moet ‘betaalbaar’ zijn. Dan wordt behalve aan sociale huur ook gedacht aan middenhuur en koopwoningen voor middeninkomens.

De nieuwe coalitie wil dat gemeenten een planbatenheffing mogen opleggen aan grondeigenaren die in de boeken profiteren van een wijziging van het bestemmingsplan. Dit was minister De Jonge ook van plan. In het hoofdlijnenakkoord staat: ‘Met gemeenten wordt afgesproken dat de opbrengsten hiervan volledig ten gunste komen voor bereikbaarheid van de wijk en het bouwen van betaalbare huur- en koopwoningen.’

Talloze overeenkomsten

Zo zijn er meer overeenkomsten met de plannen van het demissionaire kabinet. De nieuwe coalitie wil genoeg nieuwe woningen voor ouderen om doorstroming te bevorderen (De Jonge wil er 290.000 tot en met 2030); de coalitie wil bindend afspreken met woningcorporaties dat zij behalve sociale ook middenhuurwoningen bouwen (het demissionair kabinet maakte dat in 2022 sinds lange tijd weer mogelijk en zette Nationale Prestatieafspraken op papier).

Maar er is meer: de nieuwe coalitie wil de bestaande woningvoorraad beter benutten door op te toppen, te splitsen en te transformeren (daar stuurde De Jonge mei vorig jaar een Kamerbrief over); de nieuwe coalitie wil procedures versnellen (wat De Jonge onder meer al probeert met de Wet versterking regie volkshuisvesting); de nieuwe coalitie wil een klankbordgroep voor woningzoekenden (De Jonge pleitte in een Kamerbrief vorig jaar voor ‘participatie waarbij we woningzoekenden een stem en gezicht geven’).

Wordt vervolgd

Hetzelfde betreft plannen van de coalitie om de ambtelijke capaciteit bij overheden uit te breiden en het vergroten van de beschikbaarheid van de soms schaarse bouwgrond. Ten aanzien van dit laatste heeft De Jonge al plannen ontwikkeld voor wat hij een ‘modernisering van het grondbeleid’ noemt.

Onder de streep lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat het aanstaande kabinet verder zal gaan waar het gevallen kabinet van premier Rutte geëindigd is.